क) राज्यको परिभाषा गर्ने नेपालको प्रथम संविधान कुन हो र? उत्तर : नेपाल अधिराज्यको संविधान, २०४७
ख) नेपालको अन्तरिम संविधान, २०६३ को धारा कतिमा राज्यको परिभाषा गरिएको छ श्? उत्तर : धारा ४
ग) राज्यलाई समाजका शक्तिशालि व्याक्तिद्वारा कमजोरलाई शोषण गर्ने हतियारको रुपमा कसले परिभाषा गरेका हुन् ? उत्तर : कार्ल पार्क्स र फ्रेहरिक एङ्गेल्स
घ) राजनीतिशास्त्रमा पहिलोपटक राज्य शब्दको प्रयोग गर्ने विद्वान को हुन ?उत्तर : मेकियावेली
ङ) एक विश्चित भू भागमा कानूनका लागि संगठित जनसमसह राजय भनिन्छ । यो कसको भनाई हो
उत्तरः विड्रो विल्सन
च) राज्यको उत्कृष्ट र आधुनिक परिभाषा कस्को मानिन्छ र? उत्तर : गार्नर
छ) पूर्वीय मान्यता अनुसार राज्यका आवश्यक तत्वहरु कति वटा हुनछन् ? उत्तरः सात वटा
------------------------------------------------------------------------------
एकाई-४ नागरिकता, अधिकार तथा कर्तव्य :-
नागरिकता:
• कुनैपनि देशमा बसोबास गर्ने व्यक्तीले प्राप्त गर्ने नागरिकको प्रमाणपत्र नै नागरिकता हो ।
• प्राचिनकालमा राज्यबाट सामाजिक र राजनैतक अधिकार प्राप्त गर्ने व्यक्तिलाई मात्र नागरिकको रुपमा लिईनथ्यो र दास, महिला, राज्यद्रोह वा फौजदारी सजाय प्राप्त व्यक्तिलाई नागरिकता प्रदान गरिदैनथ्यो ।
• गेटेलका अनुसार – "नागरिक राजनितिक समाजका ती सदस्य हुन् जो कतिपय कर्तव्यहरुद्वारा समाजसँग आबद्ध हुन्छन् उसको सत्ताको अधिन रहन्छ तथा उसद्वारा प्रदत्त सुविधाहरुको समान भागी हुन्छन्" ।
• लास्की भन्छन् – "नागरिक त्यो व्यक्ति हो जो केवल संगठित समाजको सदस्य मात्र होइन आदेशहरु प्राप्त गर्ने र कतीपय कर्तव्यहरुको पालन गर्ने बुद्धिमान व्यक्ति हो ।
नागरिक हुनका लागि आवश्यक शर्तहरु :
१) राज्यको सिमाभित्र बसोबास गरेको
२) राज्यको सदस्य भएको
३) राज्यको निर्वाचनमा मताधिकार प्राप्त भएको
४) राज्यद्वारा प्रदत अधिकारहरु प्राप्त हुने व्यक्ति
५) राज्यको संप्रभुतालाई स्विकार गरेको
६) व्यक्तिगत एवम् सामुहिक हितको रक्षा गर्ने
नागरिकताको प्राप्ती
विभिन्न देश अनुसार नागरिकता प्राप्तीका सम्बन्धमा देश अनुसार भिन्न-भिन्न नियम भएतापनि सामान्यतया नागरिकता २ प्रकारले प्राप्त गर्न सकिन्छ ।
क) जन्मजात, प्रकृतिक वा अंगिकृत नागरिकता यस अनुसार नागरिकता प्राप्तीका ३ भिन्ना भिन्नै सिद्धान्त छन् ।
i) रक्त वंशाधिकार सिद्धान्त- आमाबुबा जुन देशका नागरिक हुन्छन् छोराछोरी पनि त्यही देशका नागरिक हुन्छन् । यो सिद्धान्त आमा बबाको पहिचान नभएका अनाथ बालबालिका, आमा र बाबु २ भिन्न-भिन्न देशका भएका बालबालिकाका लागि अव्यवहारिक भएतापनि यो सामान्यतया बढी स्वभाविक प्रचलित र मान्यता प्राप्त छ ।
ii) जन्मस्थानको सिद्धान्त- आमा बाबु जुन देशको भएपनि बालकको जन्म जुन देशमा हुन्छ त्यही देशको नागरिक हुन्छ । यो सरल भएपनि कहिलेकाही विवादस्पद हुन्छ ।
iii) मिश्रित सिद्धान्त- आमाबाबुबाट कुनै अन्य देशको भुमिमा जन्मेको सन्तान आमाबाबु कै देशको नागरिद हुन जान्छ । यो द्वैद्य नागरिकताको समस्या उत्पन्न गर्ने सिद्धान्त हो । यो बढी विवादित छ ।
ख) कृत्रिम नागरिकता- एक देशका व्यक्तीहरुले अर्को देशको नागरिक बन्नको लागी नियम पालना गर्नुपर्ने र राज्य सरकारले त्यस्ता व्यक्तिलाई नियम पालना गरेबापत प्रदान गरिने नागरिकता कृत्रिम नागरिकता हो ।
कृत्रिम नागरिकताका शर्तहरु निम्न छन् ।
i) कुनैपनि राष्ट्रबाट कृत्रिम नागरिकता प्राप्त गर्न त्यस व्यक्तिले आवश्यक सर्त सहित राज्यको सर्वाधिकार समक्ष प्रार्थना पत्र पठाउनुपर्छ ।
ii) नागरिकता प्राप्त गर्नका लागी सामन्यतया निर्धारित समयसम्म राज्यको सिमाभित्र बसोबास गर्ने, राष्ट्रभक्तिको शपथ लिनुपर्ने, राष्ट्रभाषाको ज्ञान, राम्रो चालचलन, राज्यको शासन व्यवस्था एवम् सिद्धान्तमा विश्वास, प्रार्थीले आफूमाथी आश्रित, परिवारका सदस्यको भरणपोषण गर्न सक्ने, पर्याप्त साधनहरुको उल्लेख आदि जस्ता सर्तहरु पुरा गर्नुपर्ने हुन्छ । नेपालको अन्तरिम संविधानले विदेशी नागरिकले विभिन्न सर्त सहित नागरिकता प्राप्त गर्ने व्यवस्था छ ।
iii) एक देशका महिलाले अर्को देशको पुरुष संग विवाह गरेमा उक्त महिला स्वत: पुरुषकै देशको नागरिक हुन जान्छे । नेपालको अन्तरिम संविधान २०६३ को भाग (२) धारा (८) उपधारा छ मा नेपाली नागरिकसँग वैवाहिक सम्बन्ध कायम गरेकी विदेशी महिलाले चाहेमा प्रचलित कानून बमोजिम अङ्गीकृत नेपाली नागरिकता लिन पाउने व्यवस्था छ
iv) विभिन्न राष्ट्र अनुसार विदेशी नागरिकले विदेशी भुमि किनी बसेमा वा सरकारी जागिर खाएमा नागरिकता प्राप्त गर्ने व्यवस्था छ ।
v) कुनै देशमा अर्को देशले आक्रमण गरी जितेमा पराजित देशका नागरिकहरु स्वत: विजयी देशका नागरिक बन्छन् ।
vi) केही देशमा अन्तर्राष्ट्रिय ख्याती प्राप्त व्यक्तीलाई सम्मानार्थ नागरिकता प्रदान गर्ने व्यवस्था छ । जसअनुसार एडमन्ड हिलारी, टोनी हेगनलाई नेपालको सम्मानार्थ नागरिकता दिइयो ।
संघीयता के हो ? के नेपालमा संघीयता आवश्यक छ ? कस्तो संघीयता आवश्यक छ?
नेपालमा राजनीतिक नेतृत्व वीच लोकप्रिय शब्द संघीयता हो । उनीहरु कोही संघीयता देशको लागि आवश्यक छ भन्ने तर्क प्रश्तुत गर्दछन भने कोही यो देशको लागि आवश्यक छैन भन्छन् । कुनै नेताले संघीयता भनेको के हो भनेर राम्रोसँग भन्न पनि सक्दैनन् । कोही विनातर्क संघीयताका आधारहरु प्रस्तुत गरिरहेका हुन्छन । प्रयाप्त तयारी र सोच विना संघीयता अपनाउदा त्यसले भविश्यमा देशलाई गहिरो संकटमा पार्न सक्छ ।
संघीयताको चर्चा गर्दा विभिन्न देशमा किन संघीयता अपनाइयो भन्ने बारे विचार गर्नु जरुरी छ । नेपाल जस्तो अत्यन्तै धेरै भाषा भाषी जात जाती धर्म अपनाइको देशमा के संघीयता आवश्यक नै छ त ? अहिलेको व्यवस्थामा भएको भाषिक धार्मिक र जातीय सहिश्णुता संघीयता अपनाएपछि पनि कायम होला ? यो कुरामा गहन सोच आवश्यक छ ।
संघीयताको निर्माणका दार्शनिक, आर्थिक र सामाजिक कारण एवं आधार हुन्छन् । त्यसैले कुनै राज्य संघीयतामा जानै हो भने त्यसले सर्वप्रथम यो तय गर्न जरुरी छ कि ऊ किन संघीयतामा जान खोजेको हो । अनि मात्रै त्यो राजयलाई आफ्नो गन्तव्य पहिल्याउन सजिलौ हुन्छ ।
संघ निर्माणका आधारहरुबारे चर्चा गर्नुअघि यहा कही पुराना संघले अपनाएका आधारहरुवारे उल्लेखसम्म गरिनेछ ।
अमेरिकामा कुनै जातीय वा सांस्कृतिक विविधतालाई सम्वोधन गर्न संघीयता अपनाइएको थिएन । त्यहाँ त वाणिज्य व्यपारलाई प्रवर्द्धन गर्न र राष्ट्रिय सुरक्षाको जगेर्ना गर्न संघ बनाउन आवश्यक ठानियो । त्सैले अमेरिकाले नियनत्रण र सनतुलनको ठाडो विभाजनको राज्य संरचना खडा गरियो । साथै प्रथिस्पर्धलाई कार्यकुशलता र जबाफदेहिता बद्धिको साधन बनाइयो । स्वीट्जरल्याण्डमा सांस्कृतिक विविधता थिया । अतः भाषा, धर्म, परम्परा र अलग इतिहासको आधारमा सांस्कृतिक विविधता लाई संरक्षण र संस्थागत गर्ने साधनको रुपमा संघीयतालाई अपनाइयो । वस्तुतः स्वीट्जरल्याण्डमा संघ पुरानो हो र संविधान नयाँ हो ।
जर्मनीमा संघीयताको अवलम्वन शक्तिमा साझेदारी लाई सुनिशिचत गर्न र राजसत्ताको दुरुपयोगको सम्भावनाबाट नागरिकको सुरक्षा गर्ने हेतुले गरिएको हो । त्यसैले त्यहाा स्वशासन जत्तिकै महत्व साझेदारि शासन लाई दिइनछ ।
बेल्जियमको अनुभव नितानत भिन्न छ । त्यहाँ एकात्मक राज्यको लामो अभ्यारपछि त्सलाई पुनर्संरचना गरी संघात्मक बनाइएको हो । भाषा र त्यसको आधरमा विकसित तीन भिनन सांस्कृतिक पहिचानलाई सम्बोधन गर्न र राष्ट्रिय उकता बनाइ राखन संघ निर्माण गरिएको हो ।
अतः आज जब हामी मुलुकलाई संघात्मक बनाउने अभ्यसमा जुटका छौं हामीले पनि यो तय गर्न जरुरी छ कि हामीलाई संघीयता किन चाहिएको हो । बस्तुतः यो किनको उत्तरमा सहमत भइसकेपछि कसरी के उत्तर खोज्न सहज हुन्छ । संसारमा संघीयता अपनाइका अनुभवहरुलाई नियाल्दा केही खास आधारहरु औंल्याउन सकिनछ । ती हुन्, प्रादेशिक, जातीय, सास्कृतिक, भाषिक तथा आर्थिक सम्भाव्यता । नेपाल मुलतः अल्पसंख्यकको देश भएको र विगतको जनजातीय रजौटाहरुको अनुभवबाहेक अलग संघीयता वरण गर्यो भने त्सले विविधताहरुको पहिचान र प्वर्द्धका साथै राष्ट्रिय उकता र चिनारी बनाइराख्न मद्दत गर्छ भन्ने विषयमा पर्याप्ट ध्यान पुर्याउन जरुरी उन जरुरी छ ।
कुन आधार अपनाउँदा के हुन्छ भन्ने विषयमा पर्याप्त मात्रामा विचार पुर्याएर एकभन्दा बढी आधरहरु अपनाउनु पछ र् । र सबै भन्दा ठूलो कुरा संघीभूत एकाइहरुको आर्थिक दीगनेपनतर्फ विशेष ध्यान पुर्याउन आवश्यक हुन्छ । हाम्रो देशको परिपेक्षमा कुरा गर्दा संघीयता को पक्षपोषण गर्ने नेताहरुलाई प्रयाप्त मात्रामा संघीयताको वारेमा जानकारी नै छैन । अझ अधिकांश जनताले त संघीयता भन्ने शब्द सुनेका नै छैनन।
अव आयो हामीलाई कस्तो संघीयता आवश्यक छ भन्ने कुरा : हामीकहाँ जातीय एकता अहिले जस्तो राम्रो कहिलै हूनै सक्दैन तसर्थ जातीय आधारमा संघीयता अपनाउनु भनेको अहिले भईरेको एकता मा खलल ल्याउनु हो, त्यसमा कुनै राष्ट्रिय एकता चाहने राजनेता ले समर्थन गर्न सक्दैन, तसर्थ माओवादीले ल्याएको यस प्रस्ताव ले उसको पार्टीगत हित र अन्तराष्ट्रिय हित बाहेक कुनै पनि अन्य राष्ट्रिय हित हुन सक्दैन ।
संविधान के हो ?
देशको सम्पुर्ण शासन प्रणाली संचालन गर्नलाई जम्मा गरिएको नियमहरुको संगालो नै संविधान हो । जसले सरकारको स्थापना एवम् संचालन र सरकारलाई नै शासित गर्दछ । सरकारको शक्ति¸जनताको अधिकार¸शासक र शासित बिचको सम्बन्ध समावेश भएको हुन्छ । सरकारको स्वेच्छाचारिता सिमित गर्ने¸जनताको अधिकारको रक्षा र सार्वभौमशक्तिको परिभाषा गर्ने दस्तावेज नै संविधान हो । राज्य संचालन गरिने मूल कानुन र सिद्धन्तहरुको संग्रह संविधान हो । राज्यका सम्पुर्ण जनताको अधिकार प्रत्याभूति गर्ने एउटा महत्वपुर्ण लिखतलाई संविधान भनिन्छ । सरकारको स्वविकेकी अधिकारमाथी सीमा लगाउने र जनताको हक किटान गरिदिने दस्तावेज सरकारलाई शक्ति प्रदान गर्ने र शक्तिमाथि नियन्त्रण लगाउन सक्ने कानुनी अस्त्र हो । देशको मूल कानुन हो । देशको शासन संचालन गर्ने मार्ग दर्शक सिद्धन्तको संग्रह जनता र सरकार विचको सम्बन्ध व्यवस्थित गर्दछ । शासकलाई शक्ति प्रदान गर्दछ भने दुरुपयोगलाई रोक्दछ । यो एक राजनैतिक सहमतिको कानुनी दस्तावेज हो ।
संविधानलाई मूल कानुन मान्नुका कारणहरु के के हुन् ?
ऐतिहासिक आधारमा
निर्मित संविधान
विकसित संविधान
रुपका आधारमा
लिखित संविधान
अलिखित संविधान
परिवर्तनका आधारमा
कठोर संविधान
नरम संविधान
शक्ति विभाजनका आधारमा
एकात्मक संविधान
संघात्मक संविधान
संबैधानिक कानुन भनेको के हो ?
संविधानले परिकल्पना गरेका विभिन्न अंग तथा निकायहरुले गर्ने काम कारवाहीलाई व्यवस्थित गर्न संविधानको अधिनमा रही निर्माण भएका आवश्यक कानुनहरु नै संबैधानिक कानून हो । जस्तै – व्यवस्थापिका संसद कार्य संचालन नियमावली¸ अख्तियार दुरुपयोग अनुसन्धान आयोग ऐन¸ निर्वाचन आयोग ऐन ।
जनप्रशासनको अर्थ तथा अबधारणा र केही विद्वानहरुका भनाई हरु :
१) सार्वजनिक प्रशासनको अर्थ तथा अवधारणा :
सार्वजनिक भन्नाले सरकारी वा जनताको साझा भन्ने बुझिन्छ भने प्रशासन शब्दले व्यवस्थित हिसावले संचालन गर्ने वा व्यवस्थापन गर्ने कार्य भन्ने बुझिन्छ । तसर्थ सार्वजनिक प्रशासन सार्वजनिक हितका लागि कार्य गर्ने संयन्त्र हो । अर्को अर्थमा सार्वजनिक प्रशासन सरकारको सहयोगी संयन्त्र हो । यसमा विशेषज्ञ कर्मचारीहरुले कार्य गर्दछन् । नेपालको सन्दर्भमा हेर्दा मूख्य सचीवदेखि कार्यालय सहयोगीसम्मको जनशक्ति रहेको, मन्त्रालयदेखि तल्लोस्तरसम्म फैलिएको प्रशासनिक संयन्त्र सार्वजनिक प्रशासन हो। सार्वजनिक प्रशासनको नियन्त्रण्, निर्देशन गर्ने कार्य भने राजनेतिक क्षेत्रले गरेको हुन्छ । सरकार, राजनीति र प्रशासनको संयोजनवाट बन्दछ । सरकारमा राजनैतिक प्रतिनिधिको रुपमा मनत्रीहरु रहन्छन् । अझ व्यापक रुपमा हेर्दा सम्पूर्ण जनप्रतिनिधिहरु (प्रतक्ष वा समानुपातिक) सरकार तथा संसदमा रहेका हुन्छन् । तिनै जनप्रतिनिधिहरुले बनाएको नीति, कानुनहरु कार्यन्वयन गर्न प्रशासनिक रंरचना बनाईएको हून्छ । त्यो नै सार्वजनिक प्रशासन हो ।
जनप्रशासनको परम्परावादी परिभाषाहरु :
अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा तेलको मूल्यघट्नुका कारणहरु:
अन्तराष्ट्रिय राजनीतिको एउटा हिस्सा तेलको व्यापार पनि हो । अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा तेलको मूल्य पछिल्लो जुनदेखि अहिलेसम्म ५५ प्रतिशत घटिसकेको छ । २००९ को आर्थिक मन्दीपछि तेलको मूल्य आफ्नो न्यूनतम तहमा छ ।
तेलको मूल्यमा यसरी गिरावट आउनुका पछाडि पाँच कारणहरु छन्, जसले पूरै एसियालाई नै प्रभावित गरिरहेको छ ।
१. अमेरिकामा तेलको उत्पादन पछिल्लो ६ वर्षमा दुई गुणा भएको छ । यस्तो अवस्थामा तेलको आयात गर्ने देशहरुको अगाडि विकल्प दिन अमेरिका पनि उभिएको छ ।
२. साउदी अरब, आइजेरिया र अल्जेरियाजस्ता देश अब अमेरिकाको अवाला एसियाली बजारमा पनि प्रतिस्पर्धा गर्न उत्रिएका छन् । जसका कारण तेल उत्पादकहरु तेलको मूल्य लगातार घटाइरहेका छन् ।
३. युरोप र विकासशील देशहरुमा इन्धनको खपत कम हुने सवारी साधनको प्रयोगमा जोड दिइरहेका छन् । जसका कारण तेलको खपत र माग समेत कम भइरहेको छ । पहिलाको तुलनामा केही देशहरुमा मानिसहरु निजी भन्दा सार्वजनिक यातायातमा यात्रा गर्न रुचाउन थालेका छन् ।
४. साउदीका तेल कम्पनीका अधिकारीका अनुसार, यदि तेलको मूल्य फेरि बढाउन तेलको उत्पादन कम गरियो भने उनीहरु बजारको प्रतिस्पर्धामा पछाडि छाडिन सक्छन् । जसका कारण शेयर बजारमा कम्पनी घातामा जानसक्छ ।
५. तेलको मूल्य कम हुनुको एउटा कारण साउदी तेल कम्पनीहरुले रुस र इरानलाई नोक्सान पुर्याउनु पनि हो भनिन्छ । जसको पछि अमेरिकाको त्यस्तो लुकेको उद्देश्य जिम्मेवार छ, जसबाट ती देशमा पनि तेलको मूल्य कम बनाएर त्यसबाट आर्थिक र राजनीतिक फाइदा लिन चाहन्छ । तर यस तर्कको पछाडि उचित तर्क छैन । यो केवल एउटा कोरा सिद्धान्त जस्तो मात्रै छ ।
राजनीतिक प्रणाली वारे केही भनाई हरु
आल्मण्ड र पावेल :
समावेशकिरणः
समाबेशीकरणका विभिन्न स्वरुपहरु हुन्छन्, ती निम्नानुसार रहेका छन्ः
- जातीय समावेशीकरण
- भाषिक समावेशीकरण
- धार्मिक समावशीकरण
- लैङ्गिक तथा यौनिक समावेशीकरण
- आथिक समावेशीकरण
- सामाजिक समावेशीकरण
- राजनीतिक एवम् प्रशासनिक समावेशीकरण
नेपालको न्यायपालिका बारे संक्षिप्त चर्चा गर्नुहोस ।
व्यवस्थापिकाद्वारा निर्मित कानुनको व्याख्या गर्ने सरकारको अंग न्यायपालिका हो । न्यायपालिकाको प्रकृति देशमा अवलम्वन गरिएको शासकीय पद्यति ले निर्धारण गर्दछ । संविधानमा यसको प्रकृतिको व्याख्या गरिएको हुन्छ । संघिय प्रणाली अवलम्बन गरेको देशमा केही सिमित न्यायीक अधिकार वाहेक अरु अधिकार राज्यलाई नै प्रदान गरिएको हुन्छ, तसर्थ राज्य अनुसार न्यायसम्बन्धी सामान्य व्यवस्था फरक हुन सक्छ ।
नेपालको अन्तरिम संविधानको भाग १० मा न्यायपालिका सम्बन्धी व्यवस्था गरिएको छ । जसमा व्यवस्था भएअनुसार न्यायसम्वन्धी अधिकार अदालतबाट प्रयोग हुन्छ । नेपालको न्यायसम्बन्धी व्यवस्थाको बारेमा निम्न बुँदा बाट स्पस्ट हुन सकिन्छ ।
- ड्ड नेपालको न्यायसम्बन्धी अधिकार अदालत तथा न्यायीक निकायबाट प्रयोग गरिन्छ ।
-नेपालको न्यायपालिका स्वतन्त्र न्यायपालिकासम्बनधी अवधारण र मूल्य मानयतालाई अनुसरण गरी लोकतन्त्र र जनआन्दोलनको भावना लाई आत्मसात् गदै अन्तरिम संविधान प्रति प्रतिवद्ध रहन्छ ।
-नेपालमा हाल तीन तहका अदालतहरु छन्ः
1. सर्वोच्च अदालत
2. पुनरावेदन अदालत, र
3. जिल्ला अदालत
-खास किसिम र प्रकृतिका मुद्दाको कारवाही र किनारा गर्न कानुनद्वारा अन्य अदालत, न्यायीक निकाय वा न्यायाधिकरणको स्थापना र गठन गर्न सकिने व्यवस्था छ ।
-तर कुनै खास मुद्दाको लागि अदालत, न्यायिक निकाय वा न्यायाधिकरणको गठन गर्न नसकिने व्यवस्था छ ।
----------------------------------------------------------------------
नेपालको कार्यपालिका र विद्यायनको गठन र कार्यहरु
कार्यपालिकाको गठन :
• नेपालको अन्तरिम संविधानको भाग ५ मा कार्यपालिका सम्बन्धि व्यवस्था
• धारा ३७ मा कार्यकारिणी अधिकार मन्त्री परिषद्मा रहने ब्यवस्था ।
• धारा ३८ मा मन्त्री परिषद्को गठन सम्बन्धि व्यवस्था ।
• नेपालको शासन व्यवस्थाको सामान्य निर्देशन, नियन्त्रण र सञ्चालनको अभिभारा मन्त्री परिषद् उपर रहने ।
• नेपालको कार्यकारिणी कामहरु नेपाल सरकारको नाममा हुने ।
• राजनितिक सहमतिका आधारमा प्रधानमन्त्री र निजको अध्यक्षतामा मन्त्री परिषद्को गठन हुने तर राजनैतिक सहमति कायम हुन नसकेमा व्यवस्थापिका संसदको तत्काल कायम रहेका सम्पूर्ण सदस्य संख्याको बहुमतको आधारमा प्रधानमन्त्री निर्वाचित हुने ।
• मन्त्रि परिषद् आवश्यकता अनुसार प्रधानमन्त्रि र अन्य मन्त्रीहरुको व्यवस्था हुने
• प्रधानमन्त्रीले मन्त्री नियुक्ती गर्दा सम्बन्धित दलको सिफारिसमा व्यवस्थापिका संसदको सदस्यहरु मध्येबाट नियुक्ती गर्ने ।
• प्रधानमन्त्री र अन्य मन्त्रीहरु व्यवस्थापिका संसद प्रति सामुहिक रुपमा उत्तरदायी हुने र मन्त्रीहरु आफ्नो मन्त्रालयका कामका लागी व्यक्तीगत रुपमा प्रधानमन्त्री र व्यवस्थापिका संसदप्रति उत्तरदायी रहने ।
प्रचलित कार्यपालिकाका किसिमहरु :
क) वंशाणुगत र निर्वाचित कार्यपालिका
• राजतन्त्रात्मक मुलुकमा वंशाणुगत-जापान, बिट्रेन, भुटान
परोक्ष वा प्रत्यक्ष रुपमा जनताबाट निर्वाचित कार्यपालिकालाई निर्वाचित कार्यपालिका भनिन्छ। अमेरिका, भारत, नेपाल
ख) एकल र बहुल कार्यपालिका
• कार्यकारिणी शक्ती एउटैमा निहित एकल र विभाजित वहुल
• संसदीय प्रणाली एकल र संघीय प्रणाली बहुल हो ।
ग) नाममात्रको र वास्तविक कार्यपालिका
• नाम मात्रको राष्ट्र प्रमुख हुने-नेपाल र बेलायत
• शक्तिको प्रयोग राष्ट्र प्रमुखले गर्ने वास्तविक अमेरिका
घ) संसदिय र गैह्र संसदीय कार्यपालिका
संसदको भावना अनुरुप कार्यपालिका चल्ने संसदिय र व्यवस्थापिकाबाट अलग्गै रहने कार्यपालिका गैह्र संसदीय जसमा कार्यपालिकाको प्रमुख सोझै जनताबाट चुनिन्छ ।
• भारत संसदीय, अमरिका गैह्र संसदीय
विद्यायिका :
• नेपालको अन्तरिम संविधान २०६३ को भाग ७ मा विद्यायिका सम्बन्धी व्यवस्था गरिएको छ ।
• वर्तमान संविधान सभाले नै व्यवस्थापिका संसदको हैसियतमा कार्य गर्ने अधिकार छ ।
• व्यवस्थापिकाको निर्माण प्रत्यक्षा निर्वाचन प्रणालीबाट पहिलो हने निर्वाचित हुने २४०
• समानपातिक निर्वाचन प्रणालीबाट ३३५ र मन्त्रीपरिषद् बाट राजनितिक सहमतिको आधारमा २६ सदस्यीय
• जम्मा ६०१ सदस्यीय संविधान सभा तथा व्यवस्थापिकाको व्यवस्था छ ।
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
लोकसेवा आयोग गठन र कार्यहरु:
निर्वाचन के हो ?
निर्वाचनको माध्यमद्वारा नागरिकले आफ्नोसार्वभौम अधिकार अभिव्यक्त गर्ने भएकोले नागरिक नै संप्रभु र राज्यको निर्णायक शक्तिको रुपमा मानिनछ । आफ्नो इच्छा र चाहना बमोजिमका राजय सत्ता र सरकारका विभिन्न स्वरुप तथा चरित्रको निर्धारण गर्ने महत्वपूर्ण माध्यम पनि निर्वाचन नै हो । त्यसैले निर्वाचनलाई लोकतान्त्रिक शासन पद्धतिको वैधता पुष्टि गर्ने माध्यमको रुपमा लिइन्छ । निर्वाचनको माध्यमबाट नागरिकले स्वतनत्र रुपले आफ्नो प्रतिनिधिहरु चुनेर आफू उपर शारन सञ्चालन गर्ने वैधानिकता सहित आफूलाई मार्ग निर्देशन गर्ने अधिकार समेत प्रदान गर्ने हुँदा निर्वाचनलाम्ई राजय सञ्चालन सम्बनधी आधुनिक अवधारणाको उपज पनि मानिनछ ।
राजनीतिक अधिकार अर्थात् निर्वाचनमा सहभागी हुने अधिकारलाई संयुक्त राष्ट्रसंघको वडापत्रले मानवमा अनतर्निहित मर्यादा, सम्मान तथा नैसर्गिक अधिकारको रुपमा लिएको छ भने मानव अधिकारको विश्वव्यापी घोषणापत्र, १९४८ ले प्रत्येक व्यक्तिलाई नागरिक तथा राजनैतिक अधिकारको उपभोग गर्ने र ती अधिकारको सम्मान एवं प्रवर्धन गर्ने कुराको सुनिश्चितता समेत गरेको छ । मताधिकार र निर्वाचन बारे नागरिक तथा राजनीतिक अधिकार सम्बन्धी अनतर्राष्ट्रिय प्रतिज्ञापत्र, १९६६ ले पनि नागरिक अधिारका रुपमा सुनिश्चितता प्रदान गरेको छ ।
क) राज्यको परिभाषा गर्ने नेपालको प्रथम संविधान कुन हो उत्तर : नेपाल अधिराज्यको संविधान, २०४७
ख) नेपालको अन्तरिम संविधान, २०६३ को धारा कतिमा राज्यको परिभाषा गरिएको छ उत्तर : धारा ४
ग) राज्यलाई समाजका शक्तिशालि व्याक्तिद्वारा कमजोरलाई शोषण गर्ने हतियारको रुपमा कसले परिभाषा गरेका हुन् उत्तर : कार्ल पार्क्स र फ्रेहरिक एङ्गेल्स
घ) राजनीतिशास्त्रमा पहिलोपटक राज्य शब्दको प्रयोग गर्ने विद्वान को हुन उत्तर : मेकियावेली
ङ) एक विश्चित भू भागमा कानूनका लागि संगठित जनसमसह राजय भनिन्छ । यो कसको भनाई हो उत्तरः विड्रो विल्सन
च) राज्यको उत्कृष्ट र आधुनिक परिभाषा कस्को मानिन्छ उत्तर : गार्नर
छ) पूर्वीय मान्यता अनुसार राज्यका आवश्यक तत्वहरु कति वटा हुनछन् उत्तरः सात वटा
-------------------------------------------------------------------------
१) मनुका अनुसार राजालाई कतिवटा देवताको गुणले भरिएको हुनुपर्छ =८ वटा
२) मनुस्मृतिका अनुसार भूमिमाथि लगाउने करलाई के भनिन्छ = बलि
नेपालको संविधान २०१९ ले कति वर्ष उमेर पुगेकालार्य वालिग मताधिकारको व्यवस्था गरेको थियो ? =२१ वर्ष
नेपालमा सर्वप्रथम १८ वर्ष पुगेकालाई वालिग मताधिकारको व्यवस्था कुन संविधानले गरेको थियो ? = नेपाल अधिराजयको संविधान, २०१५
पहिलो हुने निर्वाचित हुने प्रणाली कुन देशबाट सुरु भएको ह ? = वेलायत
---------------------------------------------------------------------------------
Types of political cultures
The three types of political culture I am going to talk about are parochial, subject and participant. I wil give a brief explanation of them with the help of " the civic culture" by Almone and verva.
We can distinguish between these defferent political cultures by exploring certain charactersistics of the indiciduals in different societies. In an extreme or pure parochial political culture, individuals have no real concept of their political system in general terms, its history, size, location, power, 'condtitutionsl'' characteristics, and information like this, individuals do not have very much knowledge of the structures and roles, various political elites, and the policy proposals that are involved in the upward flow of policy making.
-----------------------------------------------------------------------
समानुपातिक निर्वाचन प्रणालीका प्रकार
क) एकल संक्रमणीय निर्वाचन प्रणाली ( हिजो व्याख्या गरिएको )
ख ) सूची समानुपातिक प्रणली
सूची प्रणाली यसको अर्को वर्गीकरण हो । यस प्रणालीमा राज्यलाई एउटै निर्वाचन क्षेत्र मा विभाजित गरिन्छ । दलीय आधारमा हुने यस निर्वाचन पद्धतिमा विभिन्न राजनिितक दलहरुले उम्मेदवारको एकीकृत सूची सिंगो निर्वाचन क्षेत्रका लागि प्रस्तुत गर्दछन । मतदाताले दलको नाममा मतदान गर्दछन् । निर्वाचन दल तथा उकाईहरुले प्राप्त मतको अनुपातमा विधायिकामा प्रतिनिधितव प्रापत गर्दछन् । उम्मेदवारको सूची राजनीतिक दलले स्वयम् गर्दछन् । यो सूची बन्दद, खुला वा स्वतन्त्र हुन सक्छन् ।
समानुपातीक निर्वाचन प्रणालका प्रकार
क) एकल संक्रमणीय मत प्रणाली
यो प्राथतिकताका आधारमा मत दिने प्रणाली हो । यसमा वहुसदस्यीय निर्वाचन क्षेत्रका उम्मेदवारहरुको क्रम निर्धारण गरी मतदान गरिन्छ । कम मत प्राप्त गर्ने उम्मेदवारहरु क्रमशः सूचीबाट हटाइन्छ । बढीमत ल्याउने र कम मत ल्याउने उम्मेदवारको मतको किटान गर्ने गरिन्छ । खास कोटा पार गर्ने उम्मेदवारले विजय हासिल गर्दछ । डेनमार्कमा विदेशमन्त्री कार्ल आन्ड्रेय ले सन् १७९३ मा यसको विकास गरेका हुन् ।
थोमस हेयरले सन् १८५१ मा भभिअतष्यल या तजभ चभउचभकभलतबतष्खभ भन्ने पुस्तकमा यसको उल्लेख गरेका थिए । यस मत प्रणाली अनुसार राज्यलाई वहुसदस्यीय निर्वाचन क्षेत्रमा विभाजन गरिन्छ । तीनभन्दा बढी उम्मेदवार चुनिनु पर्ने व्यवस्थामा मात्र यो पद्धति लागू हुन्छ । एक व्यक्ति चुनिने क्षेत्रमा यो लागू हुँदैन । एक व्यक्ति एक मतको सिद्धान्तअन्तर्गत मतदाताले प्राथमिकताका आधारमा मतदान गर्दछन् । यस निर्वाचनमा विजयी हुनका लागि एक निर्धारित कोटा अनुसारको मत प्राप्त गरे मात्र उसले विजय प्राप्त गर्न सक्छ ।
--------------------------------------------------------------
1) कानुनमा उल्लेख नभएको विषयका सम्बन्धमा सर्वोच्च अदालतले प्रतिपादन गरेको सिद्धान्तलाइ के भनिन्छ ? # नजीर
2)संयुक्त राष्ट्र संघ (UNO) को स्थापना कहिले भयो ? #२४ अक्टोवर १९४५
3) America मा कती प्रकार अदालत रहेको छ? #2 प्रकार अदालत
4)सार्बजनिक प्रशासनमा वैधानिक उपागम(Leagel Apporch) कती कती औ उपागम हो? #दोस्रो
5)नेपालको कुन चाही अदालत सर्बो च्चो अदालतको मातहत रहने छैन ? संबिधान सभा अदालत
6)प्रशासक बाट संन्चालित प्रशासन लाई कस्तो प्रशासन रुपमा लिइन्छ ? #परम्परागत् प्रशासन
7)Essay on liberty" कसले लेखेका हुन ? #J.s.Mill
8)"व्यक्ती साध्य हो र राज्य साभन मात्र हो राज्य अन्तिम संस्था होइन" यो भनाइ कसको हो ? #माहात्मा गान्धी
9)१५८ वटा राज्यको अध्ययन पछि अरस्तुले लेखेको पुस्तक को नाम के हो ? #THe Politics
10)सर्बोच्च अदालतले कहिले मत पत्रमा नै(Right to reject or NO fo vote) सबै उम्मेदार लाई(Right to reject or NO fo vote) गर्न सरकार लाई आदेश दिएको छ ? #२०७० पौष २१ गते
---------------------------------------------------------------------
1)"धेरै लाई शक्ती देउथोरै लाई थिचोमिको गर्ने छन सबै शक्ती केही लाई मात्र देउ धेरै थिचोमिचो पर्ने छन "यो भनाइ कसको हो? #Alexandar Hamilaton
२) मनु सस्मृती का अध्याय कति वटा छ्न ? #१२ वटा
3)हजरौ माइल को यात्रा एक पा ला बाट शुरु हुन्छ यो भनाइ कसको हो ? #माओ
4)सबै कुरा सुन तर सत्य अगाल यो भनाइ कसको हो? #माहात्मा गान्धी
5)आगत र निर्गत बिष्लेषण प्रवर्तक को हुन ? #डेविड इस्टन
6)आल्मण्ड का अनुसार आगत कति वटा माग हरु हुन्छ ? ४
7) "Arm of the Chiness Workers and Pleasant" कसले गठन गरेका हुन ? #माओ
8)निजामति सेवा ऐन 2049 अन्तर्गत मधेसीलाई कति प्रतिशत आरक्षण सुरक्षीत छ ? #२२
9)राजानीति शास्त्रको उद्गमस्थान कुन देशलाई मानिन्छ? #ग्रीस
10)राज्य भनेको एक बर्ग माथि अर्को बर्गको शोषण हो"यो भनाइ कसको हो? #मार्क्स
11)युवराजधिराज" घोषणा गर्ने प्रथम राजा को हुन ? #अंशुवर्मा
12)फ्रान्सको भर्सेलिज दरबारको अनुकरण गरी नेपालमा निर्माण गरिएको दरबार कुन हो ? #सिँह दरबार
13)नेपाल औपचारिकरूपमा कहिले गणतन्त्रात्मक मुलुक घोषित भयो? #वि.सं. 2065 जेठ 15
14)निजामती सेवा ऐन्,२०४९ अनुसार कतिवटा निजामती सेवाहरुको गठन हुने व्यवस्था छ? #10
15)नेपालको अन्तरिम संबिधान,२०६३ले कुन सम्शोधन मार्फत नेपाललाई लोक्तान्त्रिक गणतन्त्र घोषणा गरिएको थियो? #चौथो सम्शोधन
----------------------------------------------------------------------------
1)सबैको प्रतिनिधित्व समाबेश हुने प्रणाली कुन हो? #समानुपातिक प्रणाली
2)नेपालमा कहिले सुशानन आयको हो? #बि स २०६४ मा
3) Civil Society शब्द कसले प्रयोग ल्याएका हुन? #सिसरो
3)गृशमा अरस्तु लाइ ईतिहासकारले के को रुपमा संग्या दिन्छन्? #ज्ञानि हरुको सिरोमणी
4)प्लेटोका अनुसार प्रत्यक मानव का प्रबृती कति वटा हुन्छ ? #३ वटा
5)Two Treases on Goverment का लेखक को हुन ? #जोन लक
6) Social Contract का लेखक को हुन ? #रुशो
7)Utilitariansium का लेखक को हुन ? #मिल
8)सुकरातको जन्मकहाँ भएको थियो ?? #ग्रिसको एथेन्सम
9)महात्मा गान्धीको हत्या कहिले भएको थियो ?? #सन १९४८ जनवरी ३०
10)राष्ट्रसेवक कर्मचारीले आर्थीक वर्ष समाप्तभएको कति दिन भित्र सम्पत्ती विवरण पेशगर्नुपर्छ ?#60 दिन
------------------------------------------------------------------------------
1)राजनिती शास्त्रलाई राज्यको अध्ययनको शास्त्र रुपमा लिने को को हुन ? #ब्लन्सली ,साल्टो, गार्नर ,ग्यारिज 2)राजनिती शास्त्रलाई सरकारको अध्ययनको शास्त्र रुपमा लिने को को हुन ? # शिले र लीलाक
3)राजनिती शास्त्रलाई सरकारको र राज्यको अध्ययनको शास्त्र रुपमा लिने को को हुन ? #जेनेटे ,लास्की ,गिलक्रइस्ट ,गेटेले
4)Historical Method को प्रयोग कसले गरेका थिए ? मेकयाबेलि,मार्क्स,मन्टेस्यु,होलेग
5)मार्क्सले कुन पद्धति प्रयोग बाट कम्निजम(comyunist) सिद्धान्त बिकास गरे का थिए ? #Historical Method
6)दार्शानिक पद्धिती को प्रयोग कसले गरेका थिए ? #प्लेटो,रुसो,मिल
7)राजनिती शास्त्र र समाज शास्त्र बिच गहिरो सम्बन्ध रहेको बताउने को हुन ? #मेक्स वेबर
8)राजनिती शास्त्र र इतिहास बिच गहिरो सम्बन्ध रहेको बताउने को हुन ? #एडम्स
9)Das Capital नामक कृतिका लेखकको हुन्?? #कार्ल मार्क्स
10)"आर्धिक समानता अभाबमा राजनैतिक स्वतन्त्रा कुरा गर्नु एउटा ठ्ट्टा मात्र हो" यो भनाइ कसको हो ? #कोल
--------------------------------------------------------------------------
1)"कानुन समाजको आवश्यकताको अभिब्यक्ती हो" यो भनाइ कसको हो? #दुबी
2)राजानैनिक संस्कृतिको अबधाराणा बिकासको कसले गरेका हुन ? #ग्याबियल आल्मण्ड
3)प्राकृतिक स्वतन्त्राको बिबेचना गर्ने बिद्धान को हुन ? #हब्स
8)सुकरातको जन्मकहाँ भएको थियो ?? #ग्रिसको एथेन्सम
9) प्रशासनमा पर्यावरण अबधाराणा कसले प्रस्तुत गरेका हुन ? #जोन यस गाउस
10)राष्ट्रको बाह्य मामामिला लाइ के भनिन्छ ? #प्रराष्ट निती
11)जन सम्प्रभुता क प्रणेता को हुन ? #रुशो
12)"आर्धिक समानता अभाबमा राजनैतिक स्वतन्त्रा कुरा गर्नु एउटा ठ्ट्टा मात्र हो" यो भनाइ कसको हो ? #कोल
13)मन्टेष्क्युका मतमा स्वतन्त्रता कति प्रकार को हुन्छ ? #२
14)सार्क को १८ औ शिखर सम्मेलन कहाँ हुदै छ ?? #नेपाल
15)राजनिती शास्त्रलाई राज्यको अध्ययनको शास्त्र रुपमा लिने को को हुन ? #ब्लन्सली ,साल्टो, गार्नर ,ग्यारिज
-----------------------------------------------------------------------
1)लोकसेवा आयोगले वार्षिक कार्य प्रतिबेदन कसलाइ बझाउनु पर्छ? #राष्ट्रपति
2)निजामती सेवा एन २०४९ अनुसार कति बर्ष पुगे पछि निजामती कर्मचारीले अबकास पाउछ? #५८ बर्ष
3)निजामती सेवामा कुल कोटा कति प्रतिशत समाबेसि बनाउन छुटयाएको छ? #४५ मा
4) प्रशासनमा पर्यावरण अबधाराणा कसले प्रस्तुत गरेका हुन ? #जोन यस गाउस
5)राष्ट्रको बाह्य मामामिला लाइ के भनिन्छ ? #प्रराष्ट निती
6)जन सम्प्रभुता क प्रणेता को हुन ? #रुशो
7)"आर्धिक समानता अभाबमा राजनैतिक स्वतन्त्रा कुरा गर्नु एउटा ठ्ट्टा मात्र हो" यो भनाइ कसको हो ? #कोल
8)मन्टेष्क्युका मतमा स्वतन्त्रता कति प्रकार को हुन्छ ? #२
9)सार्क को १८ औ शिखर सम्मेलन कहाँ हुदै छ ?? #नेपाल
10)सार्क को स्थापना कहिले भएको हो ? #1985 dec 8
1)"The History of florence"का लेखक को हुन? #मेकयावेली
2)राजनितीशास्त्रले सरकारको मात्र अध्ययन शास्त्र मान्ने हरु को को हुन ? #शिले र लास्की
3)भारतको सिपाही बिद्रोहमा सहयोग गरेवापत नेपालले कुन कुन ठाउँ फिर्ता पाएको थियो ? #बाँके, बर्दिया, कैलाली र कंचनपुर
4)सन् २०१४ सम्ममा विश्वमा कति देशमा संविधान सभामार्फत संविधान बनेको पाइन्छ ? #४२वटा
5)'म नै राज्य हु ' भन्ने राजा को थिए ? #लुइ १४औ
6)राजनितीशास्त्रको उत्पति गृशबाट भएको हो
7)Unesco ले प्रतिपादन गरेका राजनितीशास्त्रका चार वटा क्षेत्र के के हुन ? #सिदान्त, सरकार, जनासमुदाय, अन्तरास्टियसम्बन्ध
8)बिकास प्रसाशनका जन्मदाता को हुन? #Edward W.Weidner
9)दोस्रो संबिधान सभाको निर्वाचनमा समानुपातिक निर्वाचनमा भागलिने पार्टी कती थिए? #१२२
10)सुगौली संधिले नेपालको तराइ क्षेत्रको कति तिहाइ भाग गुमेको थियो ? # २
-----------------------------------------------------------------------
1)कानुन कुन बिज्ञान हो ? #सामाजिक बिज्ञान
2)राजनिती शास्त्रको सम्बन्ध शास्त्र कुनसँग रहेको छ #ईतिहास &अर्थशास्त्र दुबै सँग
3)अभिलेख अदालत भन्नाले कुन अदालत लाई जनाउछ ? #सर्वोच्च अदालत
4)Civil Goverment" नामको पुस्तक कसले लेखेका हुन? #जोन लक
5)आथर वेटलीको प्रमुख तलका मध्य book कुन हो? #The process of government
6)कार्यकारीशक्ती प्रधानमन्त्रीमा हुने ब्यबस्था कुन हो ? #संसदिय
7)भारतको माथिल्लो सदन लाई के भनिन्छ ? #राज्य सभा
8)सर्बप्रथम नेपालमा निजामती एन कहिले लागु भएको हो? #२०१३ B.S.
9)नेपालमा निजामती सेवामा कति %आक्षण रहेको छ? #45%
10)जीवनभरी आफ्नो दाहिने हात नधोई कपडाले पुछ्ने बेलायतका राजा को हुन्? #जेम्स प्रथम
11)संविधान सभा सदस्य निर्वाचन २०७० मा देशभर जम्मा कती जना मतदाता रहेका थिए ? #१ करोड २१ लाख ४७ हजार ८ सय ६५
12)स्वर्गीय राजा विरेन्द्रले कहिले काठमाडौँ स्थित सार्क सचिवालयको उद्घाटन गरेका थिए ? #2043 माघ 2
12)संबिधान सभा सदस्य निर्वाचन २०७० बाट बिजयी सबै भन्दा कान्छा सभासद को हुन ? #अभिशेकप्रताप साह
13)संयुक्त राष्ट्र संघिय बातावरण कार्यक्रम UNEP को प्रधान कार्यालय कहाँ रहेको छ ? #नैरोवी
14)नेपालले संयुक्त राष्ट्र संघको सदस्यता कहिले प्राप्त गर्योर ? #१४ डिसेम्वर १९५५
15)संयुक्त राष्ट्रसंघको प्रथम महासचिव को हुन र कुन देशका थिए ? #ट्रिग्वेली, नर्वे
16)नेपालमा सार्क सचिवालयको स्थापना कहिले भयो ? #१९८७।१।१६
!7)संयुक्त राष्ट्र संघ (UNO) को स्थापना कहिले भयो ? #२४ अक्टोवर १९४५
18)म्याग्नाकार्टामा राजा जोनले कहिले हस्ताक्षर गरेका थिए ? #2015 JUNE 15
19)आशियानको १९ औं शिखर सम्मेलन कहाँ सम्पन्न भयो ? #ईन्डोनेसिया
20)नेपालले हाल सम्म कतिवटा सार्क शिखर सम्मेलन आयोजना गरेको छ ?? #2 वटा
-------------------------------------------------------------------
1)"कानुन नियम हो जसलाई न्यायिक अदालत स्विकृत तथा लागु गर्छ" भनाइ कसको हो? #साल्मण्ड
2)नेपालको अन्तरिम संबिधान २०६३ मा २१ वटा मौलिक हकको व्यवस्था उल्लेख छ
3साधारण तरिकाले संसोधन गर्न सकिने संबिधानलाई नरम संबिधान भनिन्छ
4)कठोर मुलुक लाई Federal Government उपयुक्त मानिन्छ
5)भारतको तल्लो सदनलाई के भनिन्छ ? #लोक सभा
6)रितिरिवाज कानुनका प्राचिन आधार हुन भन्ने भनाइ कसको हो ? #उड्रो विल्सन
7))"राज्यमा हुने प्रत्येक परिवर्तन एक राजनैकिक प्रयोग मान्ने"भनाइ कसको हो? #अगस्ट कम्टे
8))"कानुन सम्प्रभु आदेश मात्र होइन,त्यो त व्यत्की चेतनामा अन्तनिर्हित एउटा तत्व हो "भनाइ कसको हो? #लास्की
9))Unesco ले प्रतिपादन गरेका राजनितीशास्त्रका चार वटा क्षेत्र के के हुन ? #सिदान्त, सरकार, जनासमुदाय, अन्तरास्टियसम्बन्ध
10))दोस्रो संबिधान सभाको निर्वाचनमा समानुपातिक निर्वाचनमा भागलिने पार्टी कती थिए? #१२२
--------------------------------------------------------------------
1)बेलायतले महिलालाई मतदानको अधिकार कहिले प्रदान ग¥यो ? #सन १९२८
2)कानुनलाई मानबिय आचारण लिने चिनतक को हुन ? #ह्ल्याण्ड
3)सम्प्रभुता शब्दको अर्थ के हो ? #सर्बोच्च शक्ती
4)सार्वजनिक प्रशासन भन्नाले कुन लाई जनाउछ ?(नासु २०७०) #सरकारी मामिलाको प्रशासन
5)द्धितिय विश्वयुद्धको प्रारम्भ कुन–कुन राष्ट्र बिचको युद्धबाट शुरु भएको थियो ? #जर्मनी र पोल्यान्ड
6)"Parties areinevitable, No free large country has been with out them" भनाइ कसको हो? #Bryce
7)कुन शासन व्यवस्था दोहोरो नागरिताको व्यवस्था हुन्छ ? #Federal Government
8)कुन सरकार तानाशाहि र निर्ङ्कुश हुन पाउदैन? #Federal Government
9)"The Sprit of Law" नामक कृतिका लेखकको हुन्?? #मन्टेस्क्यु
10)"Commentaries on the law of England"नामक कृतिका लेखकको हुन्?? #Black stone
-----------------------------------------------------------------------
समानुपातिक निर्वाचन प्रणालीका गुणहरु :
------------------------------------
- प्रतिनिधिमूलुक व्यवस्थाको स्थापना ,
- अल्पसंख्यकको उचित प्रतिनिधित्व हुने ,
- बहुमतको तानाशाही नहुने ,
- शासनमा सबै वर्ग र समुदायको प्रतिनिधित्व हुने मत खेर नजाने ,उप निर्वाचन गर्नु नपर्ने ,
- साना दलको समेत उचित प्रतिनिधित्व हुने ,
- समावेशीकरणको उपयुक्त विधि ।
समानुपातिक निर्वाचन प्रणालीका अवगुणहरु
- गठबन्धन सरकार ,दलिय भागबण्डा ,
- निर्णय प्रकृयामा अवरोध
- सरकारको स्थायित्व हुन नसक्ने ,
- राष्ट्रिय एकता स्थापना गर्न कठिनाई ,
- जटिल र झन्झयिलो प्रकृया सर्वसाधारणले बुझ्न गाह्रो ,
- साम्प्रदायिक भावनाले प्रश्रय पाउन सक्ने ,
- राजनितिक दलको प्रधानता ,
- प्रतिनिधि र मतदाताबिच सम्पर्कमा कठिनाई ।
--------------------------------------------------------------------
ख) नेपालको अन्तरिम संविधान, २०६३ को धारा कतिमा राज्यको परिभाषा गरिएको छ श्? उत्तर : धारा ४
ग) राज्यलाई समाजका शक्तिशालि व्याक्तिद्वारा कमजोरलाई शोषण गर्ने हतियारको रुपमा कसले परिभाषा गरेका हुन् ? उत्तर : कार्ल पार्क्स र फ्रेहरिक एङ्गेल्स
घ) राजनीतिशास्त्रमा पहिलोपटक राज्य शब्दको प्रयोग गर्ने विद्वान को हुन ?उत्तर : मेकियावेली
ङ) एक विश्चित भू भागमा कानूनका लागि संगठित जनसमसह राजय भनिन्छ । यो कसको भनाई हो
उत्तरः विड्रो विल्सन
च) राज्यको उत्कृष्ट र आधुनिक परिभाषा कस्को मानिन्छ र? उत्तर : गार्नर
छ) पूर्वीय मान्यता अनुसार राज्यका आवश्यक तत्वहरु कति वटा हुनछन् ? उत्तरः सात वटा
------------------------------------------------------------------------------
एकाई-४ नागरिकता, अधिकार तथा कर्तव्य :-
नागरिकता:
• कुनैपनि देशमा बसोबास गर्ने व्यक्तीले प्राप्त गर्ने नागरिकको प्रमाणपत्र नै नागरिकता हो ।
• प्राचिनकालमा राज्यबाट सामाजिक र राजनैतक अधिकार प्राप्त गर्ने व्यक्तिलाई मात्र नागरिकको रुपमा लिईनथ्यो र दास, महिला, राज्यद्रोह वा फौजदारी सजाय प्राप्त व्यक्तिलाई नागरिकता प्रदान गरिदैनथ्यो ।
• गेटेलका अनुसार – "नागरिक राजनितिक समाजका ती सदस्य हुन् जो कतिपय कर्तव्यहरुद्वारा समाजसँग आबद्ध हुन्छन् उसको सत्ताको अधिन रहन्छ तथा उसद्वारा प्रदत्त सुविधाहरुको समान भागी हुन्छन्" ।
• लास्की भन्छन् – "नागरिक त्यो व्यक्ति हो जो केवल संगठित समाजको सदस्य मात्र होइन आदेशहरु प्राप्त गर्ने र कतीपय कर्तव्यहरुको पालन गर्ने बुद्धिमान व्यक्ति हो ।
नागरिक हुनका लागि आवश्यक शर्तहरु :
१) राज्यको सिमाभित्र बसोबास गरेको
२) राज्यको सदस्य भएको
३) राज्यको निर्वाचनमा मताधिकार प्राप्त भएको
४) राज्यद्वारा प्रदत अधिकारहरु प्राप्त हुने व्यक्ति
५) राज्यको संप्रभुतालाई स्विकार गरेको
६) व्यक्तिगत एवम् सामुहिक हितको रक्षा गर्ने
नागरिकताको प्राप्ती
विभिन्न देश अनुसार नागरिकता प्राप्तीका सम्बन्धमा देश अनुसार भिन्न-भिन्न नियम भएतापनि सामान्यतया नागरिकता २ प्रकारले प्राप्त गर्न सकिन्छ ।
क) जन्मजात, प्रकृतिक वा अंगिकृत नागरिकता यस अनुसार नागरिकता प्राप्तीका ३ भिन्ना भिन्नै सिद्धान्त छन् ।
i) रक्त वंशाधिकार सिद्धान्त- आमाबुबा जुन देशका नागरिक हुन्छन् छोराछोरी पनि त्यही देशका नागरिक हुन्छन् । यो सिद्धान्त आमा बबाको पहिचान नभएका अनाथ बालबालिका, आमा र बाबु २ भिन्न-भिन्न देशका भएका बालबालिकाका लागि अव्यवहारिक भएतापनि यो सामान्यतया बढी स्वभाविक प्रचलित र मान्यता प्राप्त छ ।
ii) जन्मस्थानको सिद्धान्त- आमा बाबु जुन देशको भएपनि बालकको जन्म जुन देशमा हुन्छ त्यही देशको नागरिक हुन्छ । यो सरल भएपनि कहिलेकाही विवादस्पद हुन्छ ।
iii) मिश्रित सिद्धान्त- आमाबाबुबाट कुनै अन्य देशको भुमिमा जन्मेको सन्तान आमाबाबु कै देशको नागरिद हुन जान्छ । यो द्वैद्य नागरिकताको समस्या उत्पन्न गर्ने सिद्धान्त हो । यो बढी विवादित छ ।
ख) कृत्रिम नागरिकता- एक देशका व्यक्तीहरुले अर्को देशको नागरिक बन्नको लागी नियम पालना गर्नुपर्ने र राज्य सरकारले त्यस्ता व्यक्तिलाई नियम पालना गरेबापत प्रदान गरिने नागरिकता कृत्रिम नागरिकता हो ।
कृत्रिम नागरिकताका शर्तहरु निम्न छन् ।
i) कुनैपनि राष्ट्रबाट कृत्रिम नागरिकता प्राप्त गर्न त्यस व्यक्तिले आवश्यक सर्त सहित राज्यको सर्वाधिकार समक्ष प्रार्थना पत्र पठाउनुपर्छ ।
ii) नागरिकता प्राप्त गर्नका लागी सामन्यतया निर्धारित समयसम्म राज्यको सिमाभित्र बसोबास गर्ने, राष्ट्रभक्तिको शपथ लिनुपर्ने, राष्ट्रभाषाको ज्ञान, राम्रो चालचलन, राज्यको शासन व्यवस्था एवम् सिद्धान्तमा विश्वास, प्रार्थीले आफूमाथी आश्रित, परिवारका सदस्यको भरणपोषण गर्न सक्ने, पर्याप्त साधनहरुको उल्लेख आदि जस्ता सर्तहरु पुरा गर्नुपर्ने हुन्छ । नेपालको अन्तरिम संविधानले विदेशी नागरिकले विभिन्न सर्त सहित नागरिकता प्राप्त गर्ने व्यवस्था छ ।
iii) एक देशका महिलाले अर्को देशको पुरुष संग विवाह गरेमा उक्त महिला स्वत: पुरुषकै देशको नागरिक हुन जान्छे । नेपालको अन्तरिम संविधान २०६३ को भाग (२) धारा (८) उपधारा छ मा नेपाली नागरिकसँग वैवाहिक सम्बन्ध कायम गरेकी विदेशी महिलाले चाहेमा प्रचलित कानून बमोजिम अङ्गीकृत नेपाली नागरिकता लिन पाउने व्यवस्था छ
iv) विभिन्न राष्ट्र अनुसार विदेशी नागरिकले विदेशी भुमि किनी बसेमा वा सरकारी जागिर खाएमा नागरिकता प्राप्त गर्ने व्यवस्था छ ।
v) कुनै देशमा अर्को देशले आक्रमण गरी जितेमा पराजित देशका नागरिकहरु स्वत: विजयी देशका नागरिक बन्छन् ।
vi) केही देशमा अन्तर्राष्ट्रिय ख्याती प्राप्त व्यक्तीलाई सम्मानार्थ नागरिकता प्रदान गर्ने व्यवस्था छ । जसअनुसार एडमन्ड हिलारी, टोनी हेगनलाई नेपालको सम्मानार्थ नागरिकता दिइयो ।
संघीयता के हो ? के नेपालमा संघीयता आवश्यक छ ? कस्तो संघीयता आवश्यक छ?
नेपालमा राजनीतिक नेतृत्व वीच लोकप्रिय शब्द संघीयता हो । उनीहरु कोही संघीयता देशको लागि आवश्यक छ भन्ने तर्क प्रश्तुत गर्दछन भने कोही यो देशको लागि आवश्यक छैन भन्छन् । कुनै नेताले संघीयता भनेको के हो भनेर राम्रोसँग भन्न पनि सक्दैनन् । कोही विनातर्क संघीयताका आधारहरु प्रस्तुत गरिरहेका हुन्छन । प्रयाप्त तयारी र सोच विना संघीयता अपनाउदा त्यसले भविश्यमा देशलाई गहिरो संकटमा पार्न सक्छ ।
संघीयताको चर्चा गर्दा विभिन्न देशमा किन संघीयता अपनाइयो भन्ने बारे विचार गर्नु जरुरी छ । नेपाल जस्तो अत्यन्तै धेरै भाषा भाषी जात जाती धर्म अपनाइको देशमा के संघीयता आवश्यक नै छ त ? अहिलेको व्यवस्थामा भएको भाषिक धार्मिक र जातीय सहिश्णुता संघीयता अपनाएपछि पनि कायम होला ? यो कुरामा गहन सोच आवश्यक छ ।
संघीयताको निर्माणका दार्शनिक, आर्थिक र सामाजिक कारण एवं आधार हुन्छन् । त्यसैले कुनै राज्य संघीयतामा जानै हो भने त्यसले सर्वप्रथम यो तय गर्न जरुरी छ कि ऊ किन संघीयतामा जान खोजेको हो । अनि मात्रै त्यो राजयलाई आफ्नो गन्तव्य पहिल्याउन सजिलौ हुन्छ ।
संघ निर्माणका आधारहरुबारे चर्चा गर्नुअघि यहा कही पुराना संघले अपनाएका आधारहरुवारे उल्लेखसम्म गरिनेछ ।
अमेरिकामा कुनै जातीय वा सांस्कृतिक विविधतालाई सम्वोधन गर्न संघीयता अपनाइएको थिएन । त्यहाँ त वाणिज्य व्यपारलाई प्रवर्द्धन गर्न र राष्ट्रिय सुरक्षाको जगेर्ना गर्न संघ बनाउन आवश्यक ठानियो । त्सैले अमेरिकाले नियनत्रण र सनतुलनको ठाडो विभाजनको राज्य संरचना खडा गरियो । साथै प्रथिस्पर्धलाई कार्यकुशलता र जबाफदेहिता बद्धिको साधन बनाइयो । स्वीट्जरल्याण्डमा सांस्कृतिक विविधता थिया । अतः भाषा, धर्म, परम्परा र अलग इतिहासको आधारमा सांस्कृतिक विविधता लाई संरक्षण र संस्थागत गर्ने साधनको रुपमा संघीयतालाई अपनाइयो । वस्तुतः स्वीट्जरल्याण्डमा संघ पुरानो हो र संविधान नयाँ हो ।
जर्मनीमा संघीयताको अवलम्वन शक्तिमा साझेदारी लाई सुनिशिचत गर्न र राजसत्ताको दुरुपयोगको सम्भावनाबाट नागरिकको सुरक्षा गर्ने हेतुले गरिएको हो । त्यसैले त्यहाा स्वशासन जत्तिकै महत्व साझेदारि शासन लाई दिइनछ ।
बेल्जियमको अनुभव नितानत भिन्न छ । त्यहाँ एकात्मक राज्यको लामो अभ्यारपछि त्सलाई पुनर्संरचना गरी संघात्मक बनाइएको हो । भाषा र त्यसको आधरमा विकसित तीन भिनन सांस्कृतिक पहिचानलाई सम्बोधन गर्न र राष्ट्रिय उकता बनाइ राखन संघ निर्माण गरिएको हो ।
अतः आज जब हामी मुलुकलाई संघात्मक बनाउने अभ्यसमा जुटका छौं हामीले पनि यो तय गर्न जरुरी छ कि हामीलाई संघीयता किन चाहिएको हो । बस्तुतः यो किनको उत्तरमा सहमत भइसकेपछि कसरी के उत्तर खोज्न सहज हुन्छ । संसारमा संघीयता अपनाइका अनुभवहरुलाई नियाल्दा केही खास आधारहरु औंल्याउन सकिनछ । ती हुन्, प्रादेशिक, जातीय, सास्कृतिक, भाषिक तथा आर्थिक सम्भाव्यता । नेपाल मुलतः अल्पसंख्यकको देश भएको र विगतको जनजातीय रजौटाहरुको अनुभवबाहेक अलग संघीयता वरण गर्यो भने त्सले विविधताहरुको पहिचान र प्वर्द्धका साथै राष्ट्रिय उकता र चिनारी बनाइराख्न मद्दत गर्छ भन्ने विषयमा पर्याप्ट ध्यान पुर्याउन जरुरी उन जरुरी छ ।
कुन आधार अपनाउँदा के हुन्छ भन्ने विषयमा पर्याप्त मात्रामा विचार पुर्याएर एकभन्दा बढी आधरहरु अपनाउनु पछ र् । र सबै भन्दा ठूलो कुरा संघीभूत एकाइहरुको आर्थिक दीगनेपनतर्फ विशेष ध्यान पुर्याउन आवश्यक हुन्छ । हाम्रो देशको परिपेक्षमा कुरा गर्दा संघीयता को पक्षपोषण गर्ने नेताहरुलाई प्रयाप्त मात्रामा संघीयताको वारेमा जानकारी नै छैन । अझ अधिकांश जनताले त संघीयता भन्ने शब्द सुनेका नै छैनन।
अव आयो हामीलाई कस्तो संघीयता आवश्यक छ भन्ने कुरा : हामीकहाँ जातीय एकता अहिले जस्तो राम्रो कहिलै हूनै सक्दैन तसर्थ जातीय आधारमा संघीयता अपनाउनु भनेको अहिले भईरेको एकता मा खलल ल्याउनु हो, त्यसमा कुनै राष्ट्रिय एकता चाहने राजनेता ले समर्थन गर्न सक्दैन, तसर्थ माओवादीले ल्याएको यस प्रस्ताव ले उसको पार्टीगत हित र अन्तराष्ट्रिय हित बाहेक कुनै पनि अन्य राष्ट्रिय हित हुन सक्दैन ।
संविधान के हो ?
देशको सम्पुर्ण शासन प्रणाली संचालन गर्नलाई जम्मा गरिएको नियमहरुको संगालो नै संविधान हो । जसले सरकारको स्थापना एवम् संचालन र सरकारलाई नै शासित गर्दछ । सरकारको शक्ति¸जनताको अधिकार¸शासक र शासित बिचको सम्बन्ध समावेश भएको हुन्छ । सरकारको स्वेच्छाचारिता सिमित गर्ने¸जनताको अधिकारको रक्षा र सार्वभौमशक्तिको परिभाषा गर्ने दस्तावेज नै संविधान हो । राज्य संचालन गरिने मूल कानुन र सिद्धन्तहरुको संग्रह संविधान हो । राज्यका सम्पुर्ण जनताको अधिकार प्रत्याभूति गर्ने एउटा महत्वपुर्ण लिखतलाई संविधान भनिन्छ । सरकारको स्वविकेकी अधिकारमाथी सीमा लगाउने र जनताको हक किटान गरिदिने दस्तावेज सरकारलाई शक्ति प्रदान गर्ने र शक्तिमाथि नियन्त्रण लगाउन सक्ने कानुनी अस्त्र हो । देशको मूल कानुन हो । देशको शासन संचालन गर्ने मार्ग दर्शक सिद्धन्तको संग्रह जनता र सरकार विचको सम्बन्ध व्यवस्थित गर्दछ । शासकलाई शक्ति प्रदान गर्दछ भने दुरुपयोगलाई रोक्दछ । यो एक राजनैतिक सहमतिको कानुनी दस्तावेज हो ।
संविधानलाई मूल कानुन मान्नुका कारणहरु के के हुन् ?
- निर्माण प्रक्रियाको दृष्टिकोणबाट – संविधान जनता आफैले निर्माण गर्दछन् ।
- संविधानको व्याख्या – संविधानको सम्बन्धमा कुनै दुविधा भएमा सर्वोच्च अदालतले मात्र ब्याख्या गर्ने गर्दछ ।
- संशोधन प्रक्रिया – निश्चित विषयबस्तु असंशोधनीय हुन्छ ।
- विषयबस्तुको दृष्टिकोण – संविधानका विषयबस्तुहरु राजनैतिक सिद्धान्तको आधारमा तय भएको हुन्छ ।
- कानुनको वर्गिकरण अनुसार – संविधान सार्वजनिक कानूनको रुपमा लागू हुन्छ
- संबैधानिक सर्वोच्चता – संतविधानभन्दा माथी कोही पनि रहदै ।
- सरकारलाई अधिकार प्रदान गर्ने¸नियन्त्रण गर्ने र उत्तरदायी बनाउने दस्तावेज नयाँ संविधान निर्माण गर्नु पर्ने कारणहरु राज्य क्रान्तीको सफलता नयाँ राज्यको उदय उपनिवेशबाट स्वतन्त्र भएमा राज्यलाई बृहत रुपको लोकतान्त्रीकरणको दिशातर्फ लान राज्य व्यवस्थामा रहेको गतिरोध अन्त्य गर्न ।
- संविधान निर्माणका विधिहरु संबैधानिक सम्मेलनको आयोजना गरेर ( अमेरिकामा सन् 1789 मा जारी पहिलो लिखित संविधान )
- संबैधानिक आयोग तथा संविधानविद्हरुद्धारा (नेपालको वि.सं. 2015¸2019¸2047 को संविधान)
- शासकद्धारा एकलौटी रुपमा जारी (नेपालको 2004 र 2007 को संविधान)
- जनमत संग्रह (स्वीजरल्याण्डमा जारी गरिएको संविधान )
- अरुले लेखेको संविधान (जापनले स्वीकार गरेको संविधान) संविधान सभाबाट
ऐतिहासिक आधारमा
निर्मित संविधान
विकसित संविधान
रुपका आधारमा
लिखित संविधान
अलिखित संविधान
परिवर्तनका आधारमा
कठोर संविधान
नरम संविधान
शक्ति विभाजनका आधारमा
एकात्मक संविधान
संघात्मक संविधान
संबैधानिक कानुन भनेको के हो ?
संविधानले परिकल्पना गरेका विभिन्न अंग तथा निकायहरुले गर्ने काम कारवाहीलाई व्यवस्थित गर्न संविधानको अधिनमा रही निर्माण भएका आवश्यक कानुनहरु नै संबैधानिक कानून हो । जस्तै – व्यवस्थापिका संसद कार्य संचालन नियमावली¸ अख्तियार दुरुपयोग अनुसन्धान आयोग ऐन¸ निर्वाचन आयोग ऐन ।
जनप्रशासनको अर्थ तथा अबधारणा र केही विद्वानहरुका भनाई हरु :
१) सार्वजनिक प्रशासनको अर्थ तथा अवधारणा :
सार्वजनिक भन्नाले सरकारी वा जनताको साझा भन्ने बुझिन्छ भने प्रशासन शब्दले व्यवस्थित हिसावले संचालन गर्ने वा व्यवस्थापन गर्ने कार्य भन्ने बुझिन्छ । तसर्थ सार्वजनिक प्रशासन सार्वजनिक हितका लागि कार्य गर्ने संयन्त्र हो । अर्को अर्थमा सार्वजनिक प्रशासन सरकारको सहयोगी संयन्त्र हो । यसमा विशेषज्ञ कर्मचारीहरुले कार्य गर्दछन् । नेपालको सन्दर्भमा हेर्दा मूख्य सचीवदेखि कार्यालय सहयोगीसम्मको जनशक्ति रहेको, मन्त्रालयदेखि तल्लोस्तरसम्म फैलिएको प्रशासनिक संयन्त्र सार्वजनिक प्रशासन हो। सार्वजनिक प्रशासनको नियन्त्रण्, निर्देशन गर्ने कार्य भने राजनेतिक क्षेत्रले गरेको हुन्छ । सरकार, राजनीति र प्रशासनको संयोजनवाट बन्दछ । सरकारमा राजनैतिक प्रतिनिधिको रुपमा मनत्रीहरु रहन्छन् । अझ व्यापक रुपमा हेर्दा सम्पूर्ण जनप्रतिनिधिहरु (प्रतक्ष वा समानुपातिक) सरकार तथा संसदमा रहेका हुन्छन् । तिनै जनप्रतिनिधिहरुले बनाएको नीति, कानुनहरु कार्यन्वयन गर्न प्रशासनिक रंरचना बनाईएको हून्छ । त्यो नै सार्वजनिक प्रशासन हो ।
जनप्रशासनको परम्परावादी परिभाषाहरु :
- जनप्रशासन भनेको कानुनको विस्तृत र क्रमबद्ध कार्यान्वयन हो । कानुन कार्यानवयनसँग सम्बन्धित सबै कृत्य नै प्रशासन हो । : उड्रो उल्सन
- जनप्रशासन ती सवै गतिविधि समावेश हुन्छ जसको प्रयोजन समुचित सत्ताद्वारा घोषित सार्वजनिक नीतिको प्राप्ति वा कार्यान्वयन गर्नु हो । : एल डी ह्वाइट
- जनप्रशासन सरकारको क्रियात्मक पाटो जसका माधयमवाट सरकारका उद्देश्य र लक्ष्यहरु प्राप्त गरिन्छन् । : कोर्सन र ह्यारिस
- चाहे केन्द्रीय हास वा स्थानयि, सरकारको कार्य सञ्चालनसँग सम्बन्धित प्रशासनलाई जनप्रशासन भन्दछन् । :पर्सी म्याक्विन
- साधारण भनाईमा जनप्रशासन भनेको सरकारको राष्ट्रिय, प्रादेशिक र स्थानीय तहका कार्यकारिणी अंगका क्रियाकलापहरु हुन् । : हर्वर्ट साइमन
- जनप्रशासन भनेको सम्पूर्ण समाज वा त्यसको कुनै हिस्साको नियमन र सेवा कार्यका लागि व्यवस्थापिका, कार्यपालिका र नयायपालिका का माध्यमबाट अभिव्यक्त सरकारी आदेश प्राप्त गर्न व्यवस्थापकयि राजनिितक र कानुनी सिद्धान्त र प्रक्रियाहरुको प्रयोग हो । : रोजेनब्लम
अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा तेलको मूल्यघट्नुका कारणहरु:
अन्तराष्ट्रिय राजनीतिको एउटा हिस्सा तेलको व्यापार पनि हो । अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा तेलको मूल्य पछिल्लो जुनदेखि अहिलेसम्म ५५ प्रतिशत घटिसकेको छ । २००९ को आर्थिक मन्दीपछि तेलको मूल्य आफ्नो न्यूनतम तहमा छ ।
तेलको मूल्यमा यसरी गिरावट आउनुका पछाडि पाँच कारणहरु छन्, जसले पूरै एसियालाई नै प्रभावित गरिरहेको छ ।
१. अमेरिकामा तेलको उत्पादन पछिल्लो ६ वर्षमा दुई गुणा भएको छ । यस्तो अवस्थामा तेलको आयात गर्ने देशहरुको अगाडि विकल्प दिन अमेरिका पनि उभिएको छ ।
२. साउदी अरब, आइजेरिया र अल्जेरियाजस्ता देश अब अमेरिकाको अवाला एसियाली बजारमा पनि प्रतिस्पर्धा गर्न उत्रिएका छन् । जसका कारण तेल उत्पादकहरु तेलको मूल्य लगातार घटाइरहेका छन् ।
३. युरोप र विकासशील देशहरुमा इन्धनको खपत कम हुने सवारी साधनको प्रयोगमा जोड दिइरहेका छन् । जसका कारण तेलको खपत र माग समेत कम भइरहेको छ । पहिलाको तुलनामा केही देशहरुमा मानिसहरु निजी भन्दा सार्वजनिक यातायातमा यात्रा गर्न रुचाउन थालेका छन् ।
४. साउदीका तेल कम्पनीका अधिकारीका अनुसार, यदि तेलको मूल्य फेरि बढाउन तेलको उत्पादन कम गरियो भने उनीहरु बजारको प्रतिस्पर्धामा पछाडि छाडिन सक्छन् । जसका कारण शेयर बजारमा कम्पनी घातामा जानसक्छ ।
५. तेलको मूल्य कम हुनुको एउटा कारण साउदी तेल कम्पनीहरुले रुस र इरानलाई नोक्सान पुर्याउनु पनि हो भनिन्छ । जसको पछि अमेरिकाको त्यस्तो लुकेको उद्देश्य जिम्मेवार छ, जसबाट ती देशमा पनि तेलको मूल्य कम बनाएर त्यसबाट आर्थिक र राजनीतिक फाइदा लिन चाहन्छ । तर यस तर्कको पछाडि उचित तर्क छैन । यो केवल एउटा कोरा सिद्धान्त जस्तो मात्रै छ ।
राजनीतिक प्रणाली वारे केही भनाई हरु
आल्मण्ड र पावेल :
राजनीतिक प्रणालीमा व्यवस्थापिका, अदालत र प्रशासकीय निकाय जस्ता सरकारी संस्थाहरु मत्र समावेश नभई सबै संरचनाका राजनीतिक पक्षहरु समावेश हुन्छन् ।
डेविड इस्टन राजनीतिक प्रणाली कुनै पनि समाजमा अन्तरक्रियाहरुको यस्तो प्रणली हो, जसको माध्यमबाट मूल्यहरुको बन्धनकारी अर्थात प्राधिकृत वाँडफाँड गरिन्छ ।
रबर्ट डाहल :
राजनीतिक प्रणाली भनेको एउटा मानव समुदाय हो, जसले निश्चित सिमानाभित्र शक्ति प्रयोगको विधिसम्मत एकाधिकारको दावी गर्दछ।
हेरोल्ड लासवेल र मोर्टन कप्लान :
राजनीतिक व्यवस्था एउटा इच्छित नीतिहरुलाई अस्विकार गरेको खण्डमा कठोर क्षतिको वास्तविक अथवा समभाजित डर देखाएर अरुका नीतिहरुलाई प्रभावित गर्ने प्रक्रिया हो ।
लाप्लम्बरा र वेनरः
जब राजनीतिक प्रणालीको गतिविधि जटिलताको एउटा स्तर सम्म पुग्छ या जब राजनीतिक सत्ताको धारणामा यो विचार समावेश हुनछ कि जनता त्यसमा सहभागी होउन् या त्यसद्वारा नियन्त्रित होउन्, त्यस बेला राजनीतिक दलको उत्पत्ति हुनछ ।
आल्मण्ड र पावेल : डेभिड इस्टन पहिला राजनीतिशास्त्री हुन् जसले राजनीतिलाई स्पष्टतया व्यवस्थाका रुपमा विश्लेषण गरे ।
----------------------------------------------------------डेविड इस्टन राजनीतिक प्रणाली कुनै पनि समाजमा अन्तरक्रियाहरुको यस्तो प्रणली हो, जसको माध्यमबाट मूल्यहरुको बन्धनकारी अर्थात प्राधिकृत वाँडफाँड गरिन्छ ।
रबर्ट डाहल :
राजनीतिक प्रणाली भनेको एउटा मानव समुदाय हो, जसले निश्चित सिमानाभित्र शक्ति प्रयोगको विधिसम्मत एकाधिकारको दावी गर्दछ।
हेरोल्ड लासवेल र मोर्टन कप्लान :
राजनीतिक व्यवस्था एउटा इच्छित नीतिहरुलाई अस्विकार गरेको खण्डमा कठोर क्षतिको वास्तविक अथवा समभाजित डर देखाएर अरुका नीतिहरुलाई प्रभावित गर्ने प्रक्रिया हो ।
लाप्लम्बरा र वेनरः
जब राजनीतिक प्रणालीको गतिविधि जटिलताको एउटा स्तर सम्म पुग्छ या जब राजनीतिक सत्ताको धारणामा यो विचार समावेश हुनछ कि जनता त्यसमा सहभागी होउन् या त्यसद्वारा नियन्त्रित होउन्, त्यस बेला राजनीतिक दलको उत्पत्ति हुनछ ।
आल्मण्ड र पावेल : डेभिड इस्टन पहिला राजनीतिशास्त्री हुन् जसले राजनीतिलाई स्पष्टतया व्यवस्थाका रुपमा विश्लेषण गरे ।
समावेशकिरणः
- समावेशीकरण र राजनीतिक भन्दा सामाजिक विज्ञानको विषय हो । किनकी यसले सामाजिक असमानता को स्तरलाई घटाउने प्रयत्न गर्दछ ।
- समाजमा सवैको समान हैसियत विकास गर्ने अवधारणा समावेशीकरण हो । यो असमानता हटाउने उपकरण हो । वञ्चितिमा परेका वा पारिएका वर्ग वा समुदायका व्यक्तिलाई राज्यको शासन संचालनको विविध प्रक्रियामा सहभागी हुने अवसर प्रदान गर्नुलाई समावेशीकरण भनिन्छ ।
- राज्यका सबै क्षेत्र, लिङ्ग, वर्ग र समुदायका नागरिकहरुले राज्य संचालनका विभिन्न क्षेत्रमा समान रुपले सहभागी हुन सक्ने अवस्थाको सिर्जना गर्ने विषय नै समावेशीकरणको आधारभूत पक्ष हो ।
- समावेशीकरण शब्दको प्रयोग सर्वप्रथम टाकिस फोलो ले गरेका हुन ।
- समावेशीकरण वहिक्ष्करण विरुद्ध लड्ने एउटा रणनिित हो । यो सबै मानिस जन्मजात रुपमा समान छन् भन्ने मानजीय मूल्य, मान्यता र चादर्शमा अडेको छ । समाबेशकिरणलाई साझा भाग्यको बन्धन भनेर पनि भन्ने गरिन्छ ।
समाबेशीकरणका विभिन्न स्वरुपहरु हुन्छन्, ती निम्नानुसार रहेका छन्ः
- जातीय समावेशीकरण
- भाषिक समावेशीकरण
- धार्मिक समावशीकरण
- लैङ्गिक तथा यौनिक समावेशीकरण
- आथिक समावेशीकरण
- सामाजिक समावेशीकरण
- राजनीतिक एवम् प्रशासनिक समावेशीकरण
नेपालको न्यायपालिका बारे संक्षिप्त चर्चा गर्नुहोस ।
व्यवस्थापिकाद्वारा निर्मित कानुनको व्याख्या गर्ने सरकारको अंग न्यायपालिका हो । न्यायपालिकाको प्रकृति देशमा अवलम्वन गरिएको शासकीय पद्यति ले निर्धारण गर्दछ । संविधानमा यसको प्रकृतिको व्याख्या गरिएको हुन्छ । संघिय प्रणाली अवलम्बन गरेको देशमा केही सिमित न्यायीक अधिकार वाहेक अरु अधिकार राज्यलाई नै प्रदान गरिएको हुन्छ, तसर्थ राज्य अनुसार न्यायसम्बन्धी सामान्य व्यवस्था फरक हुन सक्छ ।
नेपालको अन्तरिम संविधानको भाग १० मा न्यायपालिका सम्बन्धी व्यवस्था गरिएको छ । जसमा व्यवस्था भएअनुसार न्यायसम्वन्धी अधिकार अदालतबाट प्रयोग हुन्छ । नेपालको न्यायसम्बन्धी व्यवस्थाको बारेमा निम्न बुँदा बाट स्पस्ट हुन सकिन्छ ।
- ड्ड नेपालको न्यायसम्बन्धी अधिकार अदालत तथा न्यायीक निकायबाट प्रयोग गरिन्छ ।
-नेपालको न्यायपालिका स्वतन्त्र न्यायपालिकासम्बनधी अवधारण र मूल्य मानयतालाई अनुसरण गरी लोकतन्त्र र जनआन्दोलनको भावना लाई आत्मसात् गदै अन्तरिम संविधान प्रति प्रतिवद्ध रहन्छ ।
-नेपालमा हाल तीन तहका अदालतहरु छन्ः
1. सर्वोच्च अदालत
2. पुनरावेदन अदालत, र
3. जिल्ला अदालत
-खास किसिम र प्रकृतिका मुद्दाको कारवाही र किनारा गर्न कानुनद्वारा अन्य अदालत, न्यायीक निकाय वा न्यायाधिकरणको स्थापना र गठन गर्न सकिने व्यवस्था छ ।
-तर कुनै खास मुद्दाको लागि अदालत, न्यायिक निकाय वा न्यायाधिकरणको गठन गर्न नसकिने व्यवस्था छ ।
----------------------------------------------------------------------
नेपालको कार्यपालिका र विद्यायनको गठन र कार्यहरु
कार्यपालिकाको गठन :
• नेपालको अन्तरिम संविधानको भाग ५ मा कार्यपालिका सम्बन्धि व्यवस्था
• धारा ३७ मा कार्यकारिणी अधिकार मन्त्री परिषद्मा रहने ब्यवस्था ।
• धारा ३८ मा मन्त्री परिषद्को गठन सम्बन्धि व्यवस्था ।
• नेपालको शासन व्यवस्थाको सामान्य निर्देशन, नियन्त्रण र सञ्चालनको अभिभारा मन्त्री परिषद् उपर रहने ।
• नेपालको कार्यकारिणी कामहरु नेपाल सरकारको नाममा हुने ।
• राजनितिक सहमतिका आधारमा प्रधानमन्त्री र निजको अध्यक्षतामा मन्त्री परिषद्को गठन हुने तर राजनैतिक सहमति कायम हुन नसकेमा व्यवस्थापिका संसदको तत्काल कायम रहेका सम्पूर्ण सदस्य संख्याको बहुमतको आधारमा प्रधानमन्त्री निर्वाचित हुने ।
• मन्त्रि परिषद् आवश्यकता अनुसार प्रधानमन्त्रि र अन्य मन्त्रीहरुको व्यवस्था हुने
• प्रधानमन्त्रीले मन्त्री नियुक्ती गर्दा सम्बन्धित दलको सिफारिसमा व्यवस्थापिका संसदको सदस्यहरु मध्येबाट नियुक्ती गर्ने ।
• प्रधानमन्त्री र अन्य मन्त्रीहरु व्यवस्थापिका संसद प्रति सामुहिक रुपमा उत्तरदायी हुने र मन्त्रीहरु आफ्नो मन्त्रालयका कामका लागी व्यक्तीगत रुपमा प्रधानमन्त्री र व्यवस्थापिका संसदप्रति उत्तरदायी रहने ।
प्रचलित कार्यपालिकाका किसिमहरु :
क) वंशाणुगत र निर्वाचित कार्यपालिका
• राजतन्त्रात्मक मुलुकमा वंशाणुगत-जापान, बिट्रेन, भुटान
परोक्ष वा प्रत्यक्ष रुपमा जनताबाट निर्वाचित कार्यपालिकालाई निर्वाचित कार्यपालिका भनिन्छ। अमेरिका, भारत, नेपाल
ख) एकल र बहुल कार्यपालिका
• कार्यकारिणी शक्ती एउटैमा निहित एकल र विभाजित वहुल
• संसदीय प्रणाली एकल र संघीय प्रणाली बहुल हो ।
ग) नाममात्रको र वास्तविक कार्यपालिका
• नाम मात्रको राष्ट्र प्रमुख हुने-नेपाल र बेलायत
• शक्तिको प्रयोग राष्ट्र प्रमुखले गर्ने वास्तविक अमेरिका
घ) संसदिय र गैह्र संसदीय कार्यपालिका
संसदको भावना अनुरुप कार्यपालिका चल्ने संसदिय र व्यवस्थापिकाबाट अलग्गै रहने कार्यपालिका गैह्र संसदीय जसमा कार्यपालिकाको प्रमुख सोझै जनताबाट चुनिन्छ ।
• भारत संसदीय, अमरिका गैह्र संसदीय
विद्यायिका :
• नेपालको अन्तरिम संविधान २०६३ को भाग ७ मा विद्यायिका सम्बन्धी व्यवस्था गरिएको छ ।
• वर्तमान संविधान सभाले नै व्यवस्थापिका संसदको हैसियतमा कार्य गर्ने अधिकार छ ।
• व्यवस्थापिकाको निर्माण प्रत्यक्षा निर्वाचन प्रणालीबाट पहिलो हने निर्वाचित हुने २४०
• समानपातिक निर्वाचन प्रणालीबाट ३३५ र मन्त्रीपरिषद् बाट राजनितिक सहमतिको आधारमा २६ सदस्यीय
• जम्मा ६०१ सदस्यीय संविधान सभा तथा व्यवस्थापिकाको व्यवस्था छ ।
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
लोकसेवा आयोग गठन र कार्यहरु:
निर्वाचन के हो ?
निर्वाचनको माध्यमद्वारा नागरिकले आफ्नोसार्वभौम अधिकार अभिव्यक्त गर्ने भएकोले नागरिक नै संप्रभु र राज्यको निर्णायक शक्तिको रुपमा मानिनछ । आफ्नो इच्छा र चाहना बमोजिमका राजय सत्ता र सरकारका विभिन्न स्वरुप तथा चरित्रको निर्धारण गर्ने महत्वपूर्ण माध्यम पनि निर्वाचन नै हो । त्यसैले निर्वाचनलाई लोकतान्त्रिक शासन पद्धतिको वैधता पुष्टि गर्ने माध्यमको रुपमा लिइन्छ । निर्वाचनको माध्यमबाट नागरिकले स्वतनत्र रुपले आफ्नो प्रतिनिधिहरु चुनेर आफू उपर शारन सञ्चालन गर्ने वैधानिकता सहित आफूलाई मार्ग निर्देशन गर्ने अधिकार समेत प्रदान गर्ने हुँदा निर्वाचनलाम्ई राजय सञ्चालन सम्बनधी आधुनिक अवधारणाको उपज पनि मानिनछ ।
राजनीतिक अधिकार अर्थात् निर्वाचनमा सहभागी हुने अधिकारलाई संयुक्त राष्ट्रसंघको वडापत्रले मानवमा अनतर्निहित मर्यादा, सम्मान तथा नैसर्गिक अधिकारको रुपमा लिएको छ भने मानव अधिकारको विश्वव्यापी घोषणापत्र, १९४८ ले प्रत्येक व्यक्तिलाई नागरिक तथा राजनैतिक अधिकारको उपभोग गर्ने र ती अधिकारको सम्मान एवं प्रवर्धन गर्ने कुराको सुनिश्चितता समेत गरेको छ । मताधिकार र निर्वाचन बारे नागरिक तथा राजनीतिक अधिकार सम्बन्धी अनतर्राष्ट्रिय प्रतिज्ञापत्र, १९६६ ले पनि नागरिक अधिारका रुपमा सुनिश्चितता प्रदान गरेको छ ।
क) राज्यको परिभाषा गर्ने नेपालको प्रथम संविधान कुन हो उत्तर : नेपाल अधिराज्यको संविधान, २०४७
ख) नेपालको अन्तरिम संविधान, २०६३ को धारा कतिमा राज्यको परिभाषा गरिएको छ उत्तर : धारा ४
ग) राज्यलाई समाजका शक्तिशालि व्याक्तिद्वारा कमजोरलाई शोषण गर्ने हतियारको रुपमा कसले परिभाषा गरेका हुन् उत्तर : कार्ल पार्क्स र फ्रेहरिक एङ्गेल्स
घ) राजनीतिशास्त्रमा पहिलोपटक राज्य शब्दको प्रयोग गर्ने विद्वान को हुन उत्तर : मेकियावेली
ङ) एक विश्चित भू भागमा कानूनका लागि संगठित जनसमसह राजय भनिन्छ । यो कसको भनाई हो उत्तरः विड्रो विल्सन
च) राज्यको उत्कृष्ट र आधुनिक परिभाषा कस्को मानिन्छ उत्तर : गार्नर
छ) पूर्वीय मान्यता अनुसार राज्यका आवश्यक तत्वहरु कति वटा हुनछन् उत्तरः सात वटा
-------------------------------------------------------------------------
१) मनुका अनुसार राजालाई कतिवटा देवताको गुणले भरिएको हुनुपर्छ =८ वटा
२) मनुस्मृतिका अनुसार भूमिमाथि लगाउने करलाई के भनिन्छ = बलि
नेपालको संविधान २०१९ ले कति वर्ष उमेर पुगेकालार्य वालिग मताधिकारको व्यवस्था गरेको थियो ? =२१ वर्ष
नेपालमा सर्वप्रथम १८ वर्ष पुगेकालाई वालिग मताधिकारको व्यवस्था कुन संविधानले गरेको थियो ? = नेपाल अधिराजयको संविधान, २०१५
पहिलो हुने निर्वाचित हुने प्रणाली कुन देशबाट सुरु भएको ह ? = वेलायत
---------------------------------------------------------------------------------
Types of political cultures
The three types of political culture I am going to talk about are parochial, subject and participant. I wil give a brief explanation of them with the help of " the civic culture" by Almone and verva.
We can distinguish between these defferent political cultures by exploring certain charactersistics of the indiciduals in different societies. In an extreme or pure parochial political culture, individuals have no real concept of their political system in general terms, its history, size, location, power, 'condtitutionsl'' characteristics, and information like this, individuals do not have very much knowledge of the structures and roles, various political elites, and the policy proposals that are involved in the upward flow of policy making.
-----------------------------------------------------------------------
समानुपातिक निर्वाचन प्रणालीका प्रकार
क) एकल संक्रमणीय निर्वाचन प्रणाली ( हिजो व्याख्या गरिएको )
ख ) सूची समानुपातिक प्रणली
सूची प्रणाली यसको अर्को वर्गीकरण हो । यस प्रणालीमा राज्यलाई एउटै निर्वाचन क्षेत्र मा विभाजित गरिन्छ । दलीय आधारमा हुने यस निर्वाचन पद्धतिमा विभिन्न राजनिितक दलहरुले उम्मेदवारको एकीकृत सूची सिंगो निर्वाचन क्षेत्रका लागि प्रस्तुत गर्दछन । मतदाताले दलको नाममा मतदान गर्दछन् । निर्वाचन दल तथा उकाईहरुले प्राप्त मतको अनुपातमा विधायिकामा प्रतिनिधितव प्रापत गर्दछन् । उम्मेदवारको सूची राजनीतिक दलले स्वयम् गर्दछन् । यो सूची बन्दद, खुला वा स्वतन्त्र हुन सक्छन् ।
समानुपातीक निर्वाचन प्रणालका प्रकार
क) एकल संक्रमणीय मत प्रणाली
यो प्राथतिकताका आधारमा मत दिने प्रणाली हो । यसमा वहुसदस्यीय निर्वाचन क्षेत्रका उम्मेदवारहरुको क्रम निर्धारण गरी मतदान गरिन्छ । कम मत प्राप्त गर्ने उम्मेदवारहरु क्रमशः सूचीबाट हटाइन्छ । बढीमत ल्याउने र कम मत ल्याउने उम्मेदवारको मतको किटान गर्ने गरिन्छ । खास कोटा पार गर्ने उम्मेदवारले विजय हासिल गर्दछ । डेनमार्कमा विदेशमन्त्री कार्ल आन्ड्रेय ले सन् १७९३ मा यसको विकास गरेका हुन् ।
थोमस हेयरले सन् १८५१ मा भभिअतष्यल या तजभ चभउचभकभलतबतष्खभ भन्ने पुस्तकमा यसको उल्लेख गरेका थिए । यस मत प्रणाली अनुसार राज्यलाई वहुसदस्यीय निर्वाचन क्षेत्रमा विभाजन गरिन्छ । तीनभन्दा बढी उम्मेदवार चुनिनु पर्ने व्यवस्थामा मात्र यो पद्धति लागू हुन्छ । एक व्यक्ति चुनिने क्षेत्रमा यो लागू हुँदैन । एक व्यक्ति एक मतको सिद्धान्तअन्तर्गत मतदाताले प्राथमिकताका आधारमा मतदान गर्दछन् । यस निर्वाचनमा विजयी हुनका लागि एक निर्धारित कोटा अनुसारको मत प्राप्त गरे मात्र उसले विजय प्राप्त गर्न सक्छ ।
--------------------------------------------------------------
1) कानुनमा उल्लेख नभएको विषयका सम्बन्धमा सर्वोच्च अदालतले प्रतिपादन गरेको सिद्धान्तलाइ के भनिन्छ ? # नजीर
2)संयुक्त राष्ट्र संघ (UNO) को स्थापना कहिले भयो ? #२४ अक्टोवर १९४५
3) America मा कती प्रकार अदालत रहेको छ? #2 प्रकार अदालत
4)सार्बजनिक प्रशासनमा वैधानिक उपागम(Leagel Apporch) कती कती औ उपागम हो? #दोस्रो
5)नेपालको कुन चाही अदालत सर्बो च्चो अदालतको मातहत रहने छैन ? संबिधान सभा अदालत
6)प्रशासक बाट संन्चालित प्रशासन लाई कस्तो प्रशासन रुपमा लिइन्छ ? #परम्परागत् प्रशासन
7)Essay on liberty" कसले लेखेका हुन ? #J.s.Mill
8)"व्यक्ती साध्य हो र राज्य साभन मात्र हो राज्य अन्तिम संस्था होइन" यो भनाइ कसको हो ? #माहात्मा गान्धी
9)१५८ वटा राज्यको अध्ययन पछि अरस्तुले लेखेको पुस्तक को नाम के हो ? #THe Politics
10)सर्बोच्च अदालतले कहिले मत पत्रमा नै(Right to reject or NO fo vote) सबै उम्मेदार लाई(Right to reject or NO fo vote) गर्न सरकार लाई आदेश दिएको छ ? #२०७० पौष २१ गते
---------------------------------------------------------------------
1)"धेरै लाई शक्ती देउथोरै लाई थिचोमिको गर्ने छन सबै शक्ती केही लाई मात्र देउ धेरै थिचोमिचो पर्ने छन "यो भनाइ कसको हो? #Alexandar Hamilaton
२) मनु सस्मृती का अध्याय कति वटा छ्न ? #१२ वटा
3)हजरौ माइल को यात्रा एक पा ला बाट शुरु हुन्छ यो भनाइ कसको हो ? #माओ
4)सबै कुरा सुन तर सत्य अगाल यो भनाइ कसको हो? #माहात्मा गान्धी
5)आगत र निर्गत बिष्लेषण प्रवर्तक को हुन ? #डेविड इस्टन
6)आल्मण्ड का अनुसार आगत कति वटा माग हरु हुन्छ ? ४
7) "Arm of the Chiness Workers and Pleasant" कसले गठन गरेका हुन ? #माओ
8)निजामति सेवा ऐन 2049 अन्तर्गत मधेसीलाई कति प्रतिशत आरक्षण सुरक्षीत छ ? #२२
9)राजानीति शास्त्रको उद्गमस्थान कुन देशलाई मानिन्छ? #ग्रीस
10)राज्य भनेको एक बर्ग माथि अर्को बर्गको शोषण हो"यो भनाइ कसको हो? #मार्क्स
11)युवराजधिराज" घोषणा गर्ने प्रथम राजा को हुन ? #अंशुवर्मा
12)फ्रान्सको भर्सेलिज दरबारको अनुकरण गरी नेपालमा निर्माण गरिएको दरबार कुन हो ? #सिँह दरबार
13)नेपाल औपचारिकरूपमा कहिले गणतन्त्रात्मक मुलुक घोषित भयो? #वि.सं. 2065 जेठ 15
14)निजामती सेवा ऐन्,२०४९ अनुसार कतिवटा निजामती सेवाहरुको गठन हुने व्यवस्था छ? #10
15)नेपालको अन्तरिम संबिधान,२०६३ले कुन सम्शोधन मार्फत नेपाललाई लोक्तान्त्रिक गणतन्त्र घोषणा गरिएको थियो? #चौथो सम्शोधन
----------------------------------------------------------------------------
1)सबैको प्रतिनिधित्व समाबेश हुने प्रणाली कुन हो? #समानुपातिक प्रणाली
2)नेपालमा कहिले सुशानन आयको हो? #बि स २०६४ मा
3) Civil Society शब्द कसले प्रयोग ल्याएका हुन? #सिसरो
3)गृशमा अरस्तु लाइ ईतिहासकारले के को रुपमा संग्या दिन्छन्? #ज्ञानि हरुको सिरोमणी
4)प्लेटोका अनुसार प्रत्यक मानव का प्रबृती कति वटा हुन्छ ? #३ वटा
5)Two Treases on Goverment का लेखक को हुन ? #जोन लक
6) Social Contract का लेखक को हुन ? #रुशो
7)Utilitariansium का लेखक को हुन ? #मिल
8)सुकरातको जन्मकहाँ भएको थियो ?? #ग्रिसको एथेन्सम
9)महात्मा गान्धीको हत्या कहिले भएको थियो ?? #सन १९४८ जनवरी ३०
10)राष्ट्रसेवक कर्मचारीले आर्थीक वर्ष समाप्तभएको कति दिन भित्र सम्पत्ती विवरण पेशगर्नुपर्छ ?#60 दिन
------------------------------------------------------------------------------
1)राजनिती शास्त्रलाई राज्यको अध्ययनको शास्त्र रुपमा लिने को को हुन ? #ब्लन्सली ,साल्टो, गार्नर ,ग्यारिज 2)राजनिती शास्त्रलाई सरकारको अध्ययनको शास्त्र रुपमा लिने को को हुन ? # शिले र लीलाक
3)राजनिती शास्त्रलाई सरकारको र राज्यको अध्ययनको शास्त्र रुपमा लिने को को हुन ? #जेनेटे ,लास्की ,गिलक्रइस्ट ,गेटेले
4)Historical Method को प्रयोग कसले गरेका थिए ? मेकयाबेलि,मार्क्स,मन्टेस्यु,होलेग
5)मार्क्सले कुन पद्धति प्रयोग बाट कम्निजम(comyunist) सिद्धान्त बिकास गरे का थिए ? #Historical Method
6)दार्शानिक पद्धिती को प्रयोग कसले गरेका थिए ? #प्लेटो,रुसो,मिल
7)राजनिती शास्त्र र समाज शास्त्र बिच गहिरो सम्बन्ध रहेको बताउने को हुन ? #मेक्स वेबर
8)राजनिती शास्त्र र इतिहास बिच गहिरो सम्बन्ध रहेको बताउने को हुन ? #एडम्स
9)Das Capital नामक कृतिका लेखकको हुन्?? #कार्ल मार्क्स
10)"आर्धिक समानता अभाबमा राजनैतिक स्वतन्त्रा कुरा गर्नु एउटा ठ्ट्टा मात्र हो" यो भनाइ कसको हो ? #कोल
--------------------------------------------------------------------------
1)"कानुन समाजको आवश्यकताको अभिब्यक्ती हो" यो भनाइ कसको हो? #दुबी
2)राजानैनिक संस्कृतिको अबधाराणा बिकासको कसले गरेका हुन ? #ग्याबियल आल्मण्ड
3)प्राकृतिक स्वतन्त्राको बिबेचना गर्ने बिद्धान को हुन ? #हब्स
8)सुकरातको जन्मकहाँ भएको थियो ?? #ग्रिसको एथेन्सम
9) प्रशासनमा पर्यावरण अबधाराणा कसले प्रस्तुत गरेका हुन ? #जोन यस गाउस
10)राष्ट्रको बाह्य मामामिला लाइ के भनिन्छ ? #प्रराष्ट निती
11)जन सम्प्रभुता क प्रणेता को हुन ? #रुशो
12)"आर्धिक समानता अभाबमा राजनैतिक स्वतन्त्रा कुरा गर्नु एउटा ठ्ट्टा मात्र हो" यो भनाइ कसको हो ? #कोल
13)मन्टेष्क्युका मतमा स्वतन्त्रता कति प्रकार को हुन्छ ? #२
14)सार्क को १८ औ शिखर सम्मेलन कहाँ हुदै छ ?? #नेपाल
15)राजनिती शास्त्रलाई राज्यको अध्ययनको शास्त्र रुपमा लिने को को हुन ? #ब्लन्सली ,साल्टो, गार्नर ,ग्यारिज
-----------------------------------------------------------------------
1)लोकसेवा आयोगले वार्षिक कार्य प्रतिबेदन कसलाइ बझाउनु पर्छ? #राष्ट्रपति
2)निजामती सेवा एन २०४९ अनुसार कति बर्ष पुगे पछि निजामती कर्मचारीले अबकास पाउछ? #५८ बर्ष
3)निजामती सेवामा कुल कोटा कति प्रतिशत समाबेसि बनाउन छुटयाएको छ? #४५ मा
4) प्रशासनमा पर्यावरण अबधाराणा कसले प्रस्तुत गरेका हुन ? #जोन यस गाउस
5)राष्ट्रको बाह्य मामामिला लाइ के भनिन्छ ? #प्रराष्ट निती
6)जन सम्प्रभुता क प्रणेता को हुन ? #रुशो
7)"आर्धिक समानता अभाबमा राजनैतिक स्वतन्त्रा कुरा गर्नु एउटा ठ्ट्टा मात्र हो" यो भनाइ कसको हो ? #कोल
8)मन्टेष्क्युका मतमा स्वतन्त्रता कति प्रकार को हुन्छ ? #२
9)सार्क को १८ औ शिखर सम्मेलन कहाँ हुदै छ ?? #नेपाल
10)सार्क को स्थापना कहिले भएको हो ? #1985 dec 8
1)"The History of florence"का लेखक को हुन? #मेकयावेली
2)राजनितीशास्त्रले सरकारको मात्र अध्ययन शास्त्र मान्ने हरु को को हुन ? #शिले र लास्की
3)भारतको सिपाही बिद्रोहमा सहयोग गरेवापत नेपालले कुन कुन ठाउँ फिर्ता पाएको थियो ? #बाँके, बर्दिया, कैलाली र कंचनपुर
4)सन् २०१४ सम्ममा विश्वमा कति देशमा संविधान सभामार्फत संविधान बनेको पाइन्छ ? #४२वटा
5)'म नै राज्य हु ' भन्ने राजा को थिए ? #लुइ १४औ
6)राजनितीशास्त्रको उत्पति गृशबाट भएको हो
7)Unesco ले प्रतिपादन गरेका राजनितीशास्त्रका चार वटा क्षेत्र के के हुन ? #सिदान्त, सरकार, जनासमुदाय, अन्तरास्टियसम्बन्ध
8)बिकास प्रसाशनका जन्मदाता को हुन? #Edward W.Weidner
9)दोस्रो संबिधान सभाको निर्वाचनमा समानुपातिक निर्वाचनमा भागलिने पार्टी कती थिए? #१२२
10)सुगौली संधिले नेपालको तराइ क्षेत्रको कति तिहाइ भाग गुमेको थियो ? # २
-----------------------------------------------------------------------
1)कानुन कुन बिज्ञान हो ? #सामाजिक बिज्ञान
2)राजनिती शास्त्रको सम्बन्ध शास्त्र कुनसँग रहेको छ #ईतिहास &अर्थशास्त्र दुबै सँग
3)अभिलेख अदालत भन्नाले कुन अदालत लाई जनाउछ ? #सर्वोच्च अदालत
4)Civil Goverment" नामको पुस्तक कसले लेखेका हुन? #जोन लक
5)आथर वेटलीको प्रमुख तलका मध्य book कुन हो? #The process of government
6)कार्यकारीशक्ती प्रधानमन्त्रीमा हुने ब्यबस्था कुन हो ? #संसदिय
7)भारतको माथिल्लो सदन लाई के भनिन्छ ? #राज्य सभा
8)सर्बप्रथम नेपालमा निजामती एन कहिले लागु भएको हो? #२०१३ B.S.
9)नेपालमा निजामती सेवामा कति %आक्षण रहेको छ? #45%
10)जीवनभरी आफ्नो दाहिने हात नधोई कपडाले पुछ्ने बेलायतका राजा को हुन्? #जेम्स प्रथम
11)संविधान सभा सदस्य निर्वाचन २०७० मा देशभर जम्मा कती जना मतदाता रहेका थिए ? #१ करोड २१ लाख ४७ हजार ८ सय ६५
12)स्वर्गीय राजा विरेन्द्रले कहिले काठमाडौँ स्थित सार्क सचिवालयको उद्घाटन गरेका थिए ? #2043 माघ 2
12)संबिधान सभा सदस्य निर्वाचन २०७० बाट बिजयी सबै भन्दा कान्छा सभासद को हुन ? #अभिशेकप्रताप साह
13)संयुक्त राष्ट्र संघिय बातावरण कार्यक्रम UNEP को प्रधान कार्यालय कहाँ रहेको छ ? #नैरोवी
14)नेपालले संयुक्त राष्ट्र संघको सदस्यता कहिले प्राप्त गर्योर ? #१४ डिसेम्वर १९५५
15)संयुक्त राष्ट्रसंघको प्रथम महासचिव को हुन र कुन देशका थिए ? #ट्रिग्वेली, नर्वे
16)नेपालमा सार्क सचिवालयको स्थापना कहिले भयो ? #१९८७।१।१६
!7)संयुक्त राष्ट्र संघ (UNO) को स्थापना कहिले भयो ? #२४ अक्टोवर १९४५
18)म्याग्नाकार्टामा राजा जोनले कहिले हस्ताक्षर गरेका थिए ? #2015 JUNE 15
19)आशियानको १९ औं शिखर सम्मेलन कहाँ सम्पन्न भयो ? #ईन्डोनेसिया
20)नेपालले हाल सम्म कतिवटा सार्क शिखर सम्मेलन आयोजना गरेको छ ?? #2 वटा
-------------------------------------------------------------------
1)"कानुन नियम हो जसलाई न्यायिक अदालत स्विकृत तथा लागु गर्छ" भनाइ कसको हो? #साल्मण्ड
2)नेपालको अन्तरिम संबिधान २०६३ मा २१ वटा मौलिक हकको व्यवस्था उल्लेख छ
3साधारण तरिकाले संसोधन गर्न सकिने संबिधानलाई नरम संबिधान भनिन्छ
4)कठोर मुलुक लाई Federal Government उपयुक्त मानिन्छ
5)भारतको तल्लो सदनलाई के भनिन्छ ? #लोक सभा
6)रितिरिवाज कानुनका प्राचिन आधार हुन भन्ने भनाइ कसको हो ? #उड्रो विल्सन
7))"राज्यमा हुने प्रत्येक परिवर्तन एक राजनैकिक प्रयोग मान्ने"भनाइ कसको हो? #अगस्ट कम्टे
8))"कानुन सम्प्रभु आदेश मात्र होइन,त्यो त व्यत्की चेतनामा अन्तनिर्हित एउटा तत्व हो "भनाइ कसको हो? #लास्की
9))Unesco ले प्रतिपादन गरेका राजनितीशास्त्रका चार वटा क्षेत्र के के हुन ? #सिदान्त, सरकार, जनासमुदाय, अन्तरास्टियसम्बन्ध
10))दोस्रो संबिधान सभाको निर्वाचनमा समानुपातिक निर्वाचनमा भागलिने पार्टी कती थिए? #१२२
--------------------------------------------------------------------
1)बेलायतले महिलालाई मतदानको अधिकार कहिले प्रदान ग¥यो ? #सन १९२८
2)कानुनलाई मानबिय आचारण लिने चिनतक को हुन ? #ह्ल्याण्ड
3)सम्प्रभुता शब्दको अर्थ के हो ? #सर्बोच्च शक्ती
4)सार्वजनिक प्रशासन भन्नाले कुन लाई जनाउछ ?(नासु २०७०) #सरकारी मामिलाको प्रशासन
5)द्धितिय विश्वयुद्धको प्रारम्भ कुन–कुन राष्ट्र बिचको युद्धबाट शुरु भएको थियो ? #जर्मनी र पोल्यान्ड
6)"Parties areinevitable, No free large country has been with out them" भनाइ कसको हो? #Bryce
7)कुन शासन व्यवस्था दोहोरो नागरिताको व्यवस्था हुन्छ ? #Federal Government
8)कुन सरकार तानाशाहि र निर्ङ्कुश हुन पाउदैन? #Federal Government
9)"The Sprit of Law" नामक कृतिका लेखकको हुन्?? #मन्टेस्क्यु
10)"Commentaries on the law of England"नामक कृतिका लेखकको हुन्?? #Black stone
-----------------------------------------------------------------------
समानुपातिक निर्वाचन प्रणालीका गुणहरु :
------------------------------------
- प्रतिनिधिमूलुक व्यवस्थाको स्थापना ,
- अल्पसंख्यकको उचित प्रतिनिधित्व हुने ,
- बहुमतको तानाशाही नहुने ,
- शासनमा सबै वर्ग र समुदायको प्रतिनिधित्व हुने मत खेर नजाने ,उप निर्वाचन गर्नु नपर्ने ,
- साना दलको समेत उचित प्रतिनिधित्व हुने ,
- समावेशीकरणको उपयुक्त विधि ।
समानुपातिक निर्वाचन प्रणालीका अवगुणहरु
- गठबन्धन सरकार ,दलिय भागबण्डा ,
- निर्णय प्रकृयामा अवरोध
- सरकारको स्थायित्व हुन नसक्ने ,
- राष्ट्रिय एकता स्थापना गर्न कठिनाई ,
- जटिल र झन्झयिलो प्रकृया सर्वसाधारणले बुझ्न गाह्रो ,
- साम्प्रदायिक भावनाले प्रश्रय पाउन सक्ने ,
- राजनितिक दलको प्रधानता ,
- प्रतिनिधि र मतदाताबिच सम्पर्कमा कठिनाई ।
--------------------------------------------------------------------
नेपालको न्यायपालिका बारे संक्षिप्त जानकारी
व्यवस्थापिकाद्वारा निर्मित कानुनको व्याख्या गर्ने सरकारको अंग न्यायपालिका हो । न्यायपालिकाको प्रकृति देशमा अवलम्वन गरिएको शासकीय पद्यति ले निर्धारण गर्दछ । संविधानमा यसको प्रकृतिको व्याख्या गरिएको हुन्छ । संघिय प्रणाली अवलम्बन गरेको देशमा केही सिमित न्यायीक अधिकार वाहेक अरु अधिकार राज्यलाई नै प्रदान गरिएको हुन्छ, तसर्थ राज्य अनुसार न्यायसम्बन्धी सामान्य व्यवस्था फरक हुन सक्छ ।
नेपालको अन्तरिम संविधानको भाग १० मा न्यायपालिका सम्बन्धी व्यवस्था गरिएको छ । जसमा व्यवस्था भएअनुसार न्यायसम्वन्धी अधिकार अदालतबाट प्रयोग हुन्छ । नेपालको न्यायसम्बन्धी व्यवस्थाको बारेमा निम्न बुँदा बाट स्पस्ट हुन सकिन्छ ।
- ड्ड नेपालको न्यायसम्बन्धी अधिकार अदालत तथा न्यायीक निकायबाट प्रयोग गरिन्छ ।
-नेपालको न्यायपालिका स्वतन्त्र न्यायपालिकासम्बनधी अवधारण र मूल्य मानयतालाई अनुसरण गरी लोकतन्त्र र जनआन्दोलनको भावना लाई आत्मसात् गदै अन्तरिम संविधान प्रति प्रतिवद्ध रहन्छ ।
-नेपालमा हाल तीन तहका अदालतहरु छन्ः
1. सर्वोच्च अदालत
2. पुनरावेदन अदालत, र
3. जिल्ला अदालत
-खास किसिम र प्रकृतिका मुद्दाको कारवाही र किनारा गर्न कानुनद्वारा अन्य अदालत, न्यायीक निकाय वा न्यायाधिकरणको स्थापना र गठन गर्न सकिने व्यवस्था छ ।
-तर कुनै खास मुद्दाको लागि अदालत, न्यायिक निकाय वा न्यायाधिकरणको गठन गर्न नसकिने व्यवस्था छ ।
नेपालको अन्तरिम संविधानको भाग १० मा न्यायपालिका सम्बन्धी व्यवस्था गरिएको छ । जसमा व्यवस्था भएअनुसार न्यायसम्वन्धी अधिकार अदालतबाट प्रयोग हुन्छ । नेपालको न्यायसम्बन्धी व्यवस्थाको बारेमा निम्न बुँदा बाट स्पस्ट हुन सकिन्छ ।
- ड्ड नेपालको न्यायसम्बन्धी अधिकार अदालत तथा न्यायीक निकायबाट प्रयोग गरिन्छ ।
-नेपालको न्यायपालिका स्वतन्त्र न्यायपालिकासम्बनधी अवधारण र मूल्य मानयतालाई अनुसरण गरी लोकतन्त्र र जनआन्दोलनको भावना लाई आत्मसात् गदै अन्तरिम संविधान प्रति प्रतिवद्ध रहन्छ ।
-नेपालमा हाल तीन तहका अदालतहरु छन्ः
1. सर्वोच्च अदालत
2. पुनरावेदन अदालत, र
3. जिल्ला अदालत
-खास किसिम र प्रकृतिका मुद्दाको कारवाही र किनारा गर्न कानुनद्वारा अन्य अदालत, न्यायीक निकाय वा न्यायाधिकरणको स्थापना र गठन गर्न सकिने व्यवस्था छ ।
-तर कुनै खास मुद्दाको लागि अदालत, न्यायिक निकाय वा न्यायाधिकरणको गठन गर्न नसकिने व्यवस्था छ ।